Հրաչուհի Փալանդուզյան. ԱՐԾԻՎՆԵՐ

Posted On 20 Հնս 2021

Պատմվածք

Երեկոն անցավ, գիշերն անցավ, արևն ահա նորից փարվել է սարերի կատարներին, չորսբոլորը անդորրություն է ու լույսի հեղեղ: Նա չեկավ:
Ճիշտ այսպիսի մի գարնանային լուսաբաց էր, երբ գլխավերևում լսեց նրա թևաբախումն ու կախարդվածի նման գնաց արծվային ստվերի հետևից: Հասան այս երկնահաս լեռան կատարին, հասկացավ, որ իրեն ապրելու ուրախություն տրվեց: Ոչ, ուրախություն չէր, ուրախանալու ոչինչ չէր մնացել, ծաղկափթիթ մասրենու կողքին խաղաղված նստելու, մամռոտ քարին կռթնելու, իրենից վաղուց խռոված քնին հանձնվելու առիթ էր:
Երկար էր քնել, գուցե՝ մի քանի օրուգիշեր: Ծանրացած կոպերը մի կերպ բացեց, հիշեց, որ քաղաքից հեռանալիս կրակայրիչ ու լուցկի է վերցրել, զավակների ու թոռնիկների լուսանկարները, մի նոթատետր ու մի գրիչ: Քիչ

բան չեն, բայց ճգնելուն չեն խանգարի: Վեր կացավ, շուրջն ավելի ուշադիր աչք ածեց, գուցե մոտակայքում մի քարանձավ գտնի, տուն-տեղ դնի, քանի որ կյանքն ավելի ուժեղ եղավ, քան մեռնելու ցանկությունը:

Այն օրը դիտավորյալ էր ծեգին հեռացել, կկարծեին զբոսնելու է դուրս եկել: Վերջին հայացքով նայեց հարազատ վայրերին ու հանգի՜ստ խղճով իրեն նվիրեց քայլերին, նրանց էլ առաջնորդեց սպիտակ նշանով հսկա Արծիվը: Նա երկնքում հայտնվեց հանկարծակի, շատ նման այն նավակին, որ երազներում հաճախ երևում էր, ջրերի վրա ձկան նման խայտում, ապա մշուշներում արագ անհետանում:
Այդ առավոտ նա եկավ թռչունի տեսքով, ոչ մի տեղ չանհետացավ, հրամայաբար իրեն թևահարեց ու դանդաղ սավառնեց դեպի հորիզոնը: Արծվի հետ ընկերացավ, ինչպես քաղաքի կյանքում ոչ մեկի հետ չէր ընկերացել: Ամեն օր նա էր բերում լուսաբացը, ամեն օր նա էր արևին մայրամուտ ճամփում:
Այսօր ճերմակ նշանով Արծիվը չեկավ:
Ճարտարապետը չուզեց վատ բան մտածել, դրա սիրտը չուներ, հազիվ կարողացել էր հարմարվել այս երկրորդ կյանքին, որը, խորհում էր, գուցեև վերջինը չէ: Չպետք է վերջինը լինի, դեռ չի ավարտել այն գործը, հանուն որի վճռեց ապրել՝ նախնիների գիրկը վերադառնալու փոխարեն:
Գտածը մի փոքրիկ մատուռ էր, կոպիտ քարերի մի զարմանալի ներդաշնակ կերտվածք, դրսից նման մացառուտների կծիկի, իսկ ներսից՝ ծովածավալ տաճարի: Որմնանկարներն անծանոթ էին, ոչ այն է քարաժայռերին փորված ուրվագծեր, ոչ այն է աստվածաշնչյան մանրապատկերներ, ոչ այն է գրչագիր մատյանների լուսանցազարդեր, ոչ այն է… օհ.. իր կառուցած պողոտայի շենքերը…
Հենց դրանք իրեն խելքահան արեցին, միշտ վստահ է եղել, որ հարազատ քաղաքում կառուցած այդ վիթխարի համալիրի նախագիծն իր երևակայության արդար ծնունդն է, մինչդեռ ահա նա այստեղ է՝ հարյուրավոր տարիներ մարդու երես չտեսած տաճարի հնամենի որմերին: Առաջին զգացողությունը շուրջն արագ նայելն էր՝ հո գրագողությունը նկատող չեղա՞վ…
Հետո նստեց խորանի տաք աստիճանին ու մի լավ ծիծաղեց իր վախի ու միայնության վրա…
Աչքը մատյանին ընկավ սթափվելու առաջին պահին: Դրված էր բեմառաջքի քարե ցածրիկ սեղանին, կիսաբաց, կողքին՝ դատարկ լաջվարդ մելանաման ու արծվի սև փետուր՝ մի քանի ճերմակ պուտ վրան: Սրտի ինչ դողով հայացքը սահեցրեց երկու բաց էջերով, ապա համարձակվեց թրթռուն մատներով դրանք շոշափել: Երկյուղածության մի անբացատրելի զգացում դրդեց բացել մատյանի առաջին էջը… Աստված իմ, անանուն հեղինակի տարօրինակ գրանշանների շարան, շքեղ պալատների հեքիաթային պատկերներ…
Դա անհավատալի էր, ինքն այդ ամենը տեսնում էր առաջին անգամ, իր համալիրն իր երևակայության արդար ծնունդն է… Զգաց, որ մտքով չի խոսում, ձայնով վիճում է… Ո՞ւմ հետ: Արդյոք ո՞չ նրա, ով հղացել է մարդկանց տեսակները, ճակատագրերի բազմազանությունն ու հանելուկների անլուծելիությունը:
Այդ օրը գտավ իր երկրորդ կյանքի ազդակն ու անցավ գործի: Առավել ճարպկորեն, քան Ռոբինզոնն անմարդաբնակ կղզում, նա կարգավորեց իր կենցաղը: Տաճարի քրմերն ով իմանա երբ՝ ապագայի ճգնավորների համար հոգ էին տարել:
Անդուլ աշխատում էր, ցերեկն արևալույսին, գիշերը լուսնի շողերին ընկերացած: Ի՞նչն էր իրեն ուժ տալիս այդքան հիասթափություններից, այդքան տանջանքներից հետո… Նրա՝ բիրտ ամբոխի աղավաղված երեսի հիշողությունը: Նողկալի, գազազած ամբոխ… նա իր տաճար-պողոտան քարուքանդ արեց, դրանով չբավականացավ՝ կրակի տվեց, մոխրացրեց… Խոցվել էր՝ ինչպես հրաձգարանի մի թիրախ, որին այցելուները մեկ ակնթարթ հանգիստ չեն թողնում: Կուզենար բանականությունը հեռանար, ոչինչ չզգար, կուզենար որպես մի կաթիլ ջուր ընկներ հողին՝ չքանար, վերանար…
Թվում էր, թե կյանքում ամենայն ինչ ունայն է, չկա փրկության գեթ մի հատիկ փշուր, հույսի մի հեռավոր պռունկ, բայց հետո որոշեց դառնալ ճգնակյաց ու կյանքն ավարտել որպես մի տերև կամ մի ճնճղուկ: Այդ ժամանակ էր, որ ճերմակ նշանով Արծիվն իրեն բերեց հրաշքների այս թագավորություն:
Մագաղաթե էջերն օրօրի լցվում էին մարդու համար նախատեսված բնակարանների գծանկարներով: Յուրաքանչյուրը մի պալատ էր, բայց ոչ թե որպես ավելորդ ճոխություն, ցուցամոլություն, այլ մարդ էակի լինելությունն իմաստավորող անհրաժեշտություն: Համաքաղաքացիներն իրեն մերժեցին, բայց դա ոչինչ չի նշանակում, նրանք մոլորված էին, անգետ էին, խղճալի էին, այ, երբ ապրեն այս տներում՝ վերստին կդառնան բարության ու իմաստնության կենդանի տաճարներ…
Ճարտարապետն իհարկե, զգում էր, որ օրորվում է վերացական ապրումների ալիքներին, բայց դա հազար անգամ գերադասելի էր այն ցավից, որ զգացել էր իր կերտվածքի ամեն քարի կործանման տեսարանից:
Այսօր վերացական ոչինչ չկա, իրեղեն ապացույց կա, որ Արծիվը չեկավ… Նոթատետրը գրպանից հանեց, սկսեց գրիչով արագ-արագ գծագրել կեսգիշերից երևակայությունը հրդեհող համալիրի արտաքին տեսքը: Լավագույնը՝ երկար ամիսների ընթացքում ծնվածներից, հենց այն մեկը, որի շուրջը պետք է խոյանա ճարտարապետական ամբողջ համակառույցը: Հնին ոչ մի նմանություն, մեկ քիվ կամ կամար նրան չի հիշեցնելու, այն անցյալ է, գուցեև մարդիկ ճիշտ արեցին, որ ավերեցին, սա՛ է իսկականը, սա՛ է, որ կարող է իրենով հիացողին մարդորեն ապրեցնել…
Շուրջը լեռան լռությունն էր, երկնքի մերձավորությունն ու խոտերի մեղմիկ շրշյունը…
Արծվենի թևաբախումը լսեց, երբ գրիչ բռնած ձեռքը տարավ ճակատին, որպեսզի քրտինքի կաթիլներն աչքերը չողողեն: Բարեկամին ի՛նչ անակնկալ է անելու, նա մարդ չէ, թռչուն է, բայց ավելին է հասկանում, քան բոլորը, որոնց հետ այդքան տարի ապրեց ու միայն կորցրեց, կորցրեց…
Ճարտարապետն ընկերոջ փոխարեն շուրջը տեսավ իր լքած քաղաքի ավագների ամբողջ շքախումբը: Կանգնել էին գլխիկոր, լուռ, բայց հեռավոր լեռների համառությունը հետները: Քաղաքագլուխը մոտեցավ, ձեռքի կապույտ թաշկինակը մեկնեց Ճարտարապետին: Մոտակա ժայռից Արծիվը կամաց ազդանշան ուղարկեց՝ ընդունիր, նրանք քո ապագա կառույցի բնակիչներն են: Իմ հին կառույցի գերեզմանափորները, մտածեց ու քայլ արեց, որպեսզի գնա, պատսպարվի իր գաղտնի տաճարում:
– Ճարտարապետ,– նրան մոտեցավ երբեմնի համախոհ Շինարարը,– մենք եկել ենք քեզնից ներողություն խնդրելու և աղաչելու, որպեսզի վերադառնաս ու վերակառուցես քո հին համալիրը:
Հոգում ժպիտն ալիք տվեց, նույն ժամանակ դեմքը մռայլ էր.
– Ի՞նչն է փոխվել, ջահել կառուցողներ չունե՞ք, հավանաբար բոլորը վախենում են, որ մի օր իրենց էլ կհալածեք, ինչպես հալածեցիք ամբողջ սիրտն ու տաղանդը ձեզ նվիրած մեկ ուրիշի…
– Մենք այդ սխալի համար չարաչար պատժվեցինք,– ասաց Քաղաքագլուխը:– Քո հեռանալուց հետո քաղաքում ոչ մի շենք չի կառուցվում, ամեն ինչ փլվում է, ոչ մի նորագույն տեխնոլոգիա չի օգնում, հազարավոր մարդիկ մնացել են փողոցներում, ապրելու տեղ չունեն, ծերերը մահացել են, արդեն երեխաները չեն դիմանում… Նրանց խնդրանքով ենք եկել քո ոտքը: Ներիր, վերադարձիր: Մեծահոգի եղիր, վերադարձիր, փրկիր մեր երեխաներին՝ մեր ազգի ապագան:
Ոչ թե մեծահոգի, այլ նորագույն բառից խրտնեց: Տարիներով կտրվել էր աշխարհից, դիտավորյալ հեռախոս չէր վերցրել, ռադիո կամ այլ սարք չուներ, տեղյակ չէր, թե մարդիկ ինչպես են ապրում, ինչ հոգսեր ունեն: Նորագույն՝ ու հազարներով փողոցո՞ւմ են ապրում…
Սիրտը տնքաց:
– Ինձ ի՞նչ երաշխիք կտաք, որ նոր կառույցը նախորդի բախտին չի արժանանա,– հարցրեց ու աչքերով փնտրեց Արծվին:
Նա հզոր թևերը գրկած նստել էր ժայռին ու կարծես ժպտում էր: Դե, ի՛նչ կասկած, այդ նա էր ավագներին բերել, ինչպես մի օր բերեց իրեն: Անսխալ զգայարաններ ունի հավքերի արքան, գիտի՝ երբ ինչ անի:
– Ոչ մի երաշխիք չենք տալիս, բացի նրանից, որ դու կունենաս գործողությունների լիակատար ազատություն:
– Իսկ անվտանգությո՞ւն… Ինձ կրկին չե՞ն քարկոծի, չե՞ն վիրավորի…
– Ովքե՞ր, նրա՞նք, որ ամեն օր աղոթում են քո վերադարձի համար ու հիմա սրտատրոփ սպասում են այդ երանելի պահին: Նրանք զղջացել են իրենց անհոգության համար, բոլորս ենք զղջացել, հիմա գիտենք, որ դու ես մեր փրկությունը, մեր միակ հույսը, ներիր և վերադարձիր,– բառերն իրարից խլելով հավաստիացրին քաղաքի ավագները:
Ճարտարապետն ասաց.
– Ես չեմ կարող ներել, որովհետև ներելու բան չկա, դուք իմ հարազատներն եք, հարազատներին միայն ձեռք են մեկնում: Բայց մինչև մեկնելը, ուզում եմ ձեզ հրավիրել մի վայր, որտեղ ես աշխատել եմ և երկար մտածել մարդու կատարելության մասին: Այդ վայրում ամեն ոք կարող է իր հոգին մոտեցնել Բարձրյալին ու նրանից պատգամ ստանալ: Գնա՞նք:
– Անշուշտ, սիրով, գնանք…
Ճարտարապետը նայեց մոտակա ժայռին, Արծիվը նրան աչքերով ժպտաց, թևին տվեց և դանդաղ սուզվեց այգաբացի շողերի մեջ:
Քաղաքի ավագները ձեռքները պարզեցին դեպի երկինք՝ շնորհակալություն առաքելով հեռացող Արծվին, նա էր իրենց քաղաքի ավետաբերը: Ճարտարապետը, ով պատրաստ էր կյանքը վերսկսել երկրորդ անգամ, միացավ համաքաղաքացիներին, աջը վերև պարզեց:
Բոլորը կարծես աղոթելիս լինեին ու հավատացած, որ ամենայն մարդկայինում երկնքից մի արարած, մի ուժ՝ բարի դերակատար է: