ՏԻԵԶԵՐՔԻ ՍԵՐՄԻ ԴԵՄ ԴՈԻ Ո՞Վ ԵՍ, ԹՈ՛ՒՐՔ

Posted On 24 Ապր 2021

Հայոց ցեղասպանությունից 106 տարի անց թուրքի ախորժակը նորից նոր գրգռվել է:

Հիմա ես թուրքին ասում եմ:

Այսքան դար ասպատակեցիք, սպանեցիք, գողացաք, ամեն գանձ ձեզ վերագրեցիք, հափշտակելով ու կեղծելով երկրների շարքն անցաք, մի հասարակ բան չհասկացա՞ք, որ ՀԱՅՆ ԱՄԵՆՈՒՐ Է, ՆՐԱՆ ՈՉԻՆՉ ՉԵՔ ԿԱՐՈՂ ԱՆԵԼ:

Երկրի երեսին հայն է՝ իր քանքարի բազմատեսակ արտահայտություններով: Այնքան շատ է ստեղծել, այնքան փառահեղ ու նշանակալի՝ պայթեցնելով ու քանդելով չեք կարող սպառել:

Հողի տակ էլի հայի հետքն է՝ ամեն գտածո նրա խելքի ու ձեռքի դրոշմն է կրում:

Նայեցեք երկնքին՝ հայն է տիեզերքը բաժանել աստեղատների ու նրանց շնորհել իր բարձրագնա մտածումները:

Շրջեք աշխարհում՝ տնտղեք հին ազգերի գեները, լեզուները, մշակույթը՝ հայն է ամենուր հիմնավորապես տնավորված:

Մոլորակը գոտևորող եկեղեցիներն ու խաչքարերը տեսնո՞ւմ եք, հայագիր են, հայաշունչ:

Ներկա աշխարհի գյուտերից ու հաղթանակների՞ց կուզեք խոսենք, լա՜վ, բայց զգույշ, չընկնավորվեք, բացի ձեզ նման երախտամոռ սրիկաներից՝ զարգացած ազգերը դրանք մեկիկ-մեկիկ գիտեն որպես հայ տաղանդի փայլատակումներ:

Հուսահատվեցի՞ք, դե, վերադարձեք հին ազգերի հայրենիքներից ձեր կցմցած թուրքիա պետություն: Հատկապես Արևմտյան Հայաստանի այդ հայաթափ տարածքում են ձեզ խոշտանգում հայկական հետքերը. որ կողմ նայում ես՝ հայի ձեռքն է երևում, միտքը շողարձակում:

Որպես պետություն դուք նույնչափ ոչինչ եք:

Ձեր ցեղակցի լեզվով կխոսեմ: Հասարակական գործիչ, լրագրող Շուլե Բեթինջեկ: Ծանո՞թ անուն է: Իհարկե, 1982 թ. նա է թուրքական Iki Bine Dogru պարբերականում պայթուցիկ հոդված գրել այն մասին, թե թուրքերդ ում եք պարտական ձեր պետական «նվաճումներով»:

Հոդվածը տպագրել է «Մարմարան», ես գլխավոր փաստերն արտատպել եմ համացանցից: Ահա թե ինչ է պարզվում:

«-Արևմտյան ըմբռնումով առաջին թատրոնները Թուրքիայում ստեղծվել են հայկական վարժարաններում։

-Թուրքիայում առաջին անգամ բեմ ելած դերասանուհին հայ է՝ Արուսյակ Փափազյան։

-Բազմաձայն երաժշտության և առաջին օպերայի հիմնադիրներն էլ հայեր են։ Տիգրան Չուխաջյանը ստեղծեց թուրքական առաջին օպերան և օպերետը։

-Սինանյանն է հիմնել առաջին նվագախումբը։

-Ե.Ոսկանը «օսմանցի» առաջին արձանագործն է, նա է հիմնել գեղարվեստի վարժարանը։

-Ամբողջ աշխարհի գեղանկարչության պատմության մեջ ասվում է, որ առաջին անգամ Հռոմկլայում Թ.Ռոսլինն է եղել տարածականության կանոնի կիրառողը:

-Ջութակի առաջին ուսուցիչը Հ. Մուհենտիսյանն է։

-Դաշմանուրի առաջին ուսուցիչը Հ.Սինանյանն է, նա հեղնակել է երիտթուրքերի քայլերգը։

-Է.Մանասը կազմակերպեց առաջին երգչախումբը։

-Աշխարհում հայտնի թուրքական ծնծղան ստեղծել է Զիլջյան ընտանիքը։

-Պոլսի առաջին ծաղկավաճառանոցը բացել է Մ.Գարագաշը, որը նաև օպերային առաջին երգչուհին է։

-Թուրքերեն ստուգաբանական բառարանի հեղինակը Պ. Քերեսթջյանն է։ Գիրքը մինչ օրս հավասարը չունի։

-Հ.Վարդանյանը հիմնել է թուրքական առաջին երգիծական թերթը։

-Ն.Բերբերյանն ու Հ.Հեքիմյանը ստեղծեցին թուրքական ծաղրանկարչությունը։

-Պալյան ընտնիքի օրհնյալ ձեռքն է Ստամբուլի վրա։ Նրանք կառուցել են

Դոլմաբախչե, Չրղան Բալթալա, Ելդըզ, Բեյլերբեյ, Գալենտերի, Այնալգավաք, Գյոքսու, Յխլամուր ապարանքները, Վալիդե, Նուսրետիե, Օրթագյուղի մզկիթները, Թոփհանեի ժամացույցի աշտարակը, գործարաններ, ջրավազաններ, ռազմական նախարարության շենքը, համալսարանի շենքեր։

-Թուրքերենի առաջին լատիներեն այբուբենը պատրաստել է ոսկերիչ Մազլումյանը:

-«Ք.Աթաթուրք» ստորագրությունն ստեղծել է Վ.Չերշյանը։

-Օսմանյան շրջանում մոտ 40 հայեր ամենակարևոր նախարարական պաշտոններ են վարել։ Նրանց վստահվել են նաև խորհրդականի, դեսպանի, պետական խորհրդի անդամի, երեսփոխանի պաշտոններ։

-Հայերի ձեռքին էին օսմանյան ֆինանսները, արդյունաբերության և արհեստների 20%-ը, գրեթե ամբողջ արտաքին առևտուրը, ներքին առևտրի 60%-ը։

-Հայեր էին առաջատար իրավաբանները, բժիշկները, լրագրողները, քիմիկոսները»:

Թուրքեր, այս ամենից որտե՞ղ եք փախչելու: Եվ դեռ համարձակ լրագրող Շուլե Բեթինջեկը մոռացել է նշել բազմաթիվ հանրահայտ փաստեր, ահա դրանցից մի քանիսը.

-Երբ 986-ի ահեղ երկրաշարժից Կոստանդնուպոլսի Սուրբ Սոֆիայի մայր տաճարը վերից վար ճաք տվեց և գմբեթը փլվեց՝ այն վերակառուցելու համար հրավիրվեց հայ ճարտարապետ և քանդակագործ Տրդատը, նա, ով կառուցել է Անիի մայր տաճարը: Գմբեթը վերականգնվեց այն նույն ոճով, ինչը հայկական ճարտարապետության անխախտ ավանդույթն է: Կամարին ճարտարապետը հայատառ գրեց իր անունը՝ ՏՐԴԱՏ: Ի դեպ աշխարհառչակ Թաջ Մահալի 5 գմբեթները ևս կառուցել են հայ ճարտարապետներն ու շինարարները: Ի գիտություն ձեզ՝ Թաջ Մահալ հրաշքը կառուցվել է Հնդկաստանի հայ թագուհի Մումթազի՝ Հեղինեի հիշատակին: Այսօր քրիստոնյա աշխարհի հռչակավոր տաճարը՝ Սուրբ Սոֆիան, դուք վերածել եք իսլամական մզկիթի՝ արհամարհելով մարդկային համակեցության բոլոր սրբությունները:

Շարունակենք:

-Ձեր թատրոնի հիմնադիրը թատերական համբավավոր գործիչ Հակոբ Վարդովյանն է:

-Բարսեղ Թուղլաճյանն է ստեղծել ձեր հանրագիտարանն ու մի քանի բառարաններ:

-Հայագետ ու թուրքագետ, պրոֆեսոր Հակոբ Մարթայանը նոր թուրքերենի հիմնադիրն է, իմացել է տասից ավելի լեզու, ինչի համար Աթաթուրքը նրան տվել է Դիլաչար՝ լեզու բացող անունը: Ի դեպ նա է Քեմալին կոչել Աթաթուրք:

-Աթաթուրքի որդեգիրը՝ ձեր պատմության առաջին կին օդաչուն ևս հայ էր: Այդ փաստը ջրի երես հանելու համար Հրանտ Դինքը հատուցեց կյանքով:

-Հայ էր հարյուրամյակի լավագույն լուսանկարիչը՝ «Ստամբուլի աչք» անունով հայտնի Արա Գյուլերը:

-Մեկ այլ հանարահայտ լուսանկարիչ՝ Հովսեփ Քարշը, թեև ծնվել էր իր բնօրրան Արևմտյան Հայաստանում՝ 1915-ի ցեղասպանության ժամանակ մահից հազիվ փրկվեց, ամբողջ կյանքում ապրեց ու ստեղծագործեց արտասահմանում:

-Արևմտյան Հայաստանի տասնյակ հազարավոր հայեր նույն արհավիրքի պատճառով կրկնեցին Հովսեփ Քարշի ճակատագիրը: Նրանց հանճարի փայլը ճաշակեցին ոչ թե պատմական բնօրրանն ու մայր ժողովուրդը, այլ Սուրբ Սոֆիայի իսլամացմանը լուռ հետևող անսուրբ աշխարհը:

Բայց սա ժամանակավոր շրջան է: Ձեզ ու աշխարհին ի տես՝ կա Հայաստանի Հանրապետությունը՝ իր հզոր զավակներով ու հաղթական բանակով:

Փախչելու տեղ չունեք, թուրքեր, միակ բանը, որ ինքն է ձեզնից փախչում՝ թրքությունն է, ձեր՝ իբր ազգային ինքնությունը: Ի՞նչ եք հոխորտալու, երբ իմանաք, որ ձեր արտաքին տեսքում ու ներքին բաղադրությունում բացարձակապես այլ գեներ են ապրում, ո՛չ ձեր պաշտելի թրքականը:

Շարունակելու եք այլոց ստեղծած զենքերով սպառնա՞լ, այլոց արարած արժեքներըով վերվե՞ր թռչել:

Սպառվե՛լ եք, երկնքից վար իջեք, ձերն անապատների ավազն է:

Ձեր հորինած մրցավազքում պարտվե՛լ եք:

Հայն այս լեռնաշխարհում բնակվել, ապա մոլորակի չորս ծագերում վերաբնակվել է որպես մարդկային տեսակի բարձրագույն չափօրինակ, որպես տիեզերքի սերմ:

Դուք սրա դեմ անզոր եք, հաշտվեցեք:

Կամ սսկվեք, կամ որոնեք ձեր նոր ինքնությունը, գուցե առաքինությունից մի բան հասկանաք:

Հրաչուհի Փալանդուզյան