Previous Story
«Եվ ես մնացի ինքս ինձ հետ` մեկուսացման սենյակում». Եղիշե Չարենց
— Դեպի ձա՜խ, — կարգադրեց միլիցիապետը, և մենք շուռ եկանք դեպի ձախ և մտանք Ուղղիչ Տան հիվանդանոցը, ուր ինձ հատկացվեց այսպես կոչված «մեկուսացման սենյակներից» մեկը: Միլիցիապետը գլուխ տվեց և հեռացավ, դուռը փակվեց — և ես մնացի ինքս ինձ հետ` մեկուսացման սենյակում: Դա մի փոքր սենյակ էր, ուր դրված կար մի երկաթյա մահճակալ և մի նստարան: Մի բան, որ ծայր աստիճանի ճնշող ազդեցություն է ունենում ինձ վրա — փոքրիկ սենյակներն են: Չգիտեմ ինչու, ես սիրում եմ սրահանման, կամ սարայանման սենյակներ` առանց կահավորության: Մի մահճակալ, մի նստարան, մի գրասեղան- այս է եղել իմ ամբողջ երազանքը կահավորության ասպարեզում: Այնպես որ այս տեսակետից ես այնքան էլ դժգոհելու իրավունք չունեի. — պակասում էր միայն գրասեղանը, այն էլ հույս ունեի մյուս օրը խնդրելու: Ապա այդ սենյակն ուներ մի այլ հարմարություն ևս, որը կիսով չափ բռնում էր նրա հիմնական պակասության, փոքրության, տեղը: Դա — ծայր աստիճանի բարձր առաստաղն էր, — մի բան, որ նույնպես պատճառում է ինձ անասելի բավականություն: Միլիցիապետի հեռանալուց հետո ես առաջին հերթին չափեցի սենյակի մեծությունը. — 8 քայլ երկարություն, 4 քայլ լայնություն: Հետո նայեցի լամպին — բարձր էր կախված: -Այնքան, որ նույնիսկ նստարանի վրա կանգնած ամենաբարձրահասակ մարդը չէր կարող հասնել: «Հարկավոր է լամպը մի փոքր իջեցնել, որպեսզի հնարավոր լինի պարապել» — մտածեցի ես, սակայն հետո իմացա, որ լամպը դիտմամբ է բարձր կախված. ո՞վ իմանա ի՜նչ կալանավորներ են ընկնում այս «մեկուսացման սենյակը». տրամադրության վատ ժամանակ կարող են իրենց վնասել… Մոռացա պատուհանը. — սենյակն ուներ մի բավականին մեծ պատուհան, որ նայում էր դեպի բակը: Չգիտեի՝ գիշերը կարելի է բանալ, թե ոչ: Եվ քանի որ նման տեղերում մարդ ավելի շուտ տրամադրվում է արգելված բաներ ենթադրել — որոշեցի, որ, երևի, արգելված է, և իմ պատուհանից բացվող տեսարանի ուսումնասիրության խնդիրը թողի հետևյալ օրվան, երբ հիմնովին կծանոթանամ Ուղղիչ Տան ներքին կանոնադրությանը:
— Ահա՛ և Ուղղիչ Տունը, — մտածեցի ես սենյակն ուսումնասիրելուց հետո, նստեցի մահճակալի վրա և սկսեցի նայել դիմացի պատին: Լուռ էր. ոչ մի ձայն: Ժամը կլիներ երեկոյան յոթը, և ես չգիտեի, թե ինչպե՜ս պիտի լուսացնեմ այդ անտանելի գիշերը: «Լավ, — մտածում էի ես, — ենթադրենք այս գիշեր մի կերպ լուսացրի — բա վա՞ղը, մյուս օ՞րը, և ո՞վ գիտե, թե քանի՜, քանի՜այսպիսի գիշերներ»: Ծանր, քարի նման, իջավ իմ կրծքին ու ճնշեց իմ սիրտը մարդուս ամենամեծ թշնամին աշխարհում -ձանձրույթը: Կարելի է ընտելանալ տխրությանը, անգամ սիրել տխրությունը, կարելի է սիրել անհուսությունը և թախիծը, — բայց ընտելանալ ձանձրույթին՝ դա նշանակում է ընտելանալ մահվան: «Իսկ, հետաքրքիր է, ի՞նչ է կատարվում այնտեղ — այն մյուս կորպուսներում, կամերաներում» — մտածեցի ես, զգալով, որ միտքս սկսում է արդեն ելք փնտրել մահացու ձանձրույթից: Ու բնազդով վեր կացա, մոտեցա պատուհանին, բաց արի պատուհանը: Եվ այն, ինչ բացվեց իմ աչքերի առաջ և հասավ իմ լսողությանը՝ թողեց ինձ վրա մի այնպիսի տպավորություն, ինչպիսի տպավորություն կարող է թողնել, ինչպես ենթադրվում է ընդհանրապես, անջուր անապատն ընկած բեդվինի վրա կանաչ օազիսը: Բաց պատուհանի միջից ես տեսա դիմացը մի շարք լուսավոր պատուհաններ և այդ պատուհաններից իմ ականջին հասան երգի, մանդոլինի, սրինգի, քամանչի և բարձր խոսակցության ու ծիծաղի ձայներ: Այդ բոլոր ձայների միջից ամենից հմայիչն էր սակայն քամանչի կրծքային, թավ ձայնը, որ քսվում էր սրտիս, ինչպես վիոլոնի քաղցրաթախիծ նվագ: Քամանչի ձայնը գալիս էր հենց դիմացի պատուհանից, առաջին հարկից,- իսկ մյուս ձայները — երկրորդ հարկից: Ինձ բավականին տարօրինակ և անհասկանալի թվաց այն, որ վերի հարկի պատուհաններից մի քանիսում լույսը կրկնակի վառ էր, քան մյուս պատուհաններինը: Ինչո՞վ բացատրել այդ: Եվ ապա՝ ինձ բավականին շփոթեցրեց և մի այլ հանգամանք. — երգի, մանդոլինի և սրինգի ձայները գալիս էին ոչ թե անմիջապես վերի պատուհաններից, այլ խորքից. պարզ էր, որ նվագում ու երգում էին ոչ թե հենց այդ պատուհաններն ունեցող կամերաներում, այլ ավելի դենը, ներսում: Այնինչ միանգամայն որոշ էր, որ քամանչա նվագում են ներքևի հարկի հենց այն կամերայում, որին պատկանում է դիմացի պատուհանը: Ես դեռ այս մտքերով էի զբաղված, երբ վերևում հանկարծ նվագն ու երգը դադարեց — և իմ ականջին հասավ… մի բուռն ծափահարություն… Միանգամայն պարզ էր, որ ծափահարում է ոչ թե մի կամերայի բնակչություն — ասենք մի 15 — 20 մարդ, այլ շատ ավելի հոծ, բազմամարդ հասարակություն: Այս բոլորն ինձ համար մութն էր դեռ, համարյա հանելուկ: Ես զանազան ենթադրություններ էի անում: Երևի հավաքվել ուրախանում են մի մեծ կամերայում, կամ միջանցքում, — մտածում էի ես, երբ հանկարծ ծափահարությունները դադարեցին և վերևի հարկում տիրեց մեռելային լռություն: Ներքևի հարկում միայն, դիմացի կամերայում, դեռ քաղցր լալիս էր իր արևելյան տխրությունը մանկահասակ աղջկա կրծքային ձայնով աներևույթ քամանչան – և ես զգում էի, որ չկա արդեն այն անտանելի ձանձրույթը, որը մի վայրկյան առաջ սպառնում էր ինձ խեղդել, որ նա արդեն փոխվել է իմ սրտում մի անուշ տխրության… Այդպիսի տխրություն է պատում մարդկային սրտին գարնանային առավոտները, երբ մարդ ելնում է դաշտ ու նայում դեպի հեռուները տանող ճանապարհներին: Եվ ոչ թե ծանր ու ճնշող, այլ թեթև ու հեշտ է այդ տխրությունը, որովհետև նրա միջով մարդ խորը, խորը ճաշակում է կյանքի անհունությունն ու անեզրությունը, զգում է, որ անսահման է կյանքը և կրում է իր մեջ դեռ անհուն ու անսպառ գանձեր ու կարելիություններ: Եվ թող պարադոքս չթվա, եթե ասեմ, որ ըստ էության խորը օպտիմիստական է այդ տխրությունը — այդպիսի՛ ահա խոր օպտիմիստական տխրությամբ է համակված և Բեթհովենի հերոսական երաժշտությունը, որն այնքան սիրում էր Վլադիմիր Իլյիչ Լենինը … Հենված իմ «մեկուսացման սենյակի» պատուհանի գոգին՝ ծարավ ալկոհոլիկի նման ես խմում էի դիմացի պատուհանից սուրացող քամանչի տխրությունը, երբ վերևի պատուհաններից կրկին լսվեց մի բուռն ծափահարություն և, միևնույն ժամանակ, բացվեց իմ սենյակի դուռը և ներս մտավ հիվանդանոցի ծառայողը:
— Թեյ ուզո՞ւմ եք, — ասաց նա մոտենալով և, ժպտալով, ավելացրեց. — Պատուհանը չի կարելի երեկոները բանալ. արգելված է:
— Ի՞նչ ծափահարություն է, — առանց այլևայլության, առանց պատուհանը փակելու, հարցրի ես նրան և ցույց տվի դիմացի պատուհանները,- և ինչո՞ւ է այնտեղ լույսն ավելի պայծառ, քան մյուս կամերաներում:
— Այնտեղ Ուղղիչ Տան կուլտբաժինն է, — պատասխանեց ծառայողը,- այսօր «կենդանի լրագիր» է:
Հիվանդանոցի ծառայողի այս խոսքերից հետո ինձ միանգամայն հասկանալի դարձան թե՛ երգը, թե՛ նվագը, թե՛ծափահարությունները և թե՛ դրանցից հետո տիրող երկար լռությունը:
— Իսկ ո՞վ է նվագում քամանչեն — այնտեղ, — ցույց տվի դիմացի պատուհանը:
— Մեր կալանավորներից է, Մնոն է — շատ լավ կնվագե, չէ՞…
— Շա՛տ լավ, ընկե՛ր, ավելի՛ քան լավ … Իսկ մինչև ե՞րբ կարելի է նվագել…
— Մինչև երբ որ ուզեն — կուզեն թող մինչև լույս նվազեն…
— Թեյ չեմ ուզում, — ասացի ես ծառայողին, — ավելի լավ է թույլ տվեք, որ պատուհանը բաց մնա …
Եվ մենք գաղտնի համաձայնության եկանք, որ ես պատուհանը կիսաբաց կթողնեմ, բայց չեմ մոտենա ու չեմ կանգնի պատուհանի առջև: Հետո նա դուրս գնաց և դուռը ծածկեց:
— Այստեղ այնքան էլ մռայլ չէ, ինչպես մտածում էի ես, կամ ինչպես եղել է քեռի Դոստոևսկու «Մեռյալ տանը» — ասացի ես ինձ և, պառկելով մահճակալի վրա, սկսեցի լսել Մնոյի երաժշտությունը: Այդ երեկո — իմ Ուղղիչ Տուն մտնելուս առաջին երեկոն- ես երկար լսեցի այդ նվագը, և այդ նվագն ինձ համոզեց, որ դեռ չի վերջացել կյանքը, որ անսպառ է նա ու անհուն և կրում է իրմեջ անթիվ ու անսպառ բույրեր ու կարելիություններ:
— Շնորհակալություն Մնոյին: Եվ այն հիվանդանոցային ծառայողին, որ բաց արեց իմ առջև վերևի հարկից եկող նվագի ու ծափահարությունների գաղտնիքը: «Այստեղ էլ մարդիկ են ապրում, ինչպես դուրսը, և, ինչպես երևում է, ունեն, ինչպես դուրսը, ապրելու և ուրախանալու բոլոր հնարավորությունները» — ասացի ինքս ինձ և պառկեցի քնելու:
Իսկ հետևյալ առավոտ ես արթնացա բավականին հանգիստ տրամադրությամբ — և այդ օրվանից իմ առջև սկսեց հետզհետե բացվել միանգամայն անծանոթ, աներևակայելի, իր յուրօրինակությամբ և անսպասելիությամբ համարյա զարմանալի մի աշխարհ…
Եղիշե Չարենց «Երևանի ուղղիչ տնից»
