Այդ Ֆրանսիան տվյալ պահին կոչվում էր Մարսել։ Այսօր էլ տեսնում եմ մեզ ափին կանգնած հինգ փխրուն կերպարանքներ, որոնք իբրև ուղեբեռ ունեին մի վիթխարի կապոց՝ անարժեք ինչ-որ գորգով փաթաթված և ամեն կողմից խաչկապ արված։

Մայրս հենց ոտք դրեց ամուր գետնին, անմիջապես վերգտավ այտերի վարդագույնը։ Հայրս իրարանցման մեջ էր։ Վարձու սենյակ գտնելու հույսով մեկ հունարեն ու թուրքերեն, մեկ հայերեն հարցուփորձ էր անում նավահանգստում աշխատող մարդկանց։ Մորաքույր Աննան մրմնջաց.

– Փա՜ռք քեզ, Աստվա՜ծ։

Նա գոհություն էր հայտնում Աստծուն։

Մորաքույր Գայանեն ինձ տվեց քնջութի պաքսիմատներ, մեր ճամփի պաշարի վերջին մնացորդները։

Մենք երջանիկ էինք։

Ես՝ մանկական պատրանքներով։

Ծնողներս, որ վերջապես ոտք էին դրել այս երկրի հողին, որտեղ «գնողունակությունը» փոխարինում էր մեր լքած բարբարոս երկրի «ապրելու ունակությանը»։

Ֆրանսիան ես պատկերացրել էի իբրև ամբողջովին սպիտակ քաղաք։

Մեզ տարան ամբողջովին գորշ մի գրասենյակ, ոստիկանական ինչ-ինչ ձևակերպումների համար։ Խոժոռադեմ մի մարդ երկար քննեց մեր նանսենյան անձնագրերը (այն նորվեգացու անունով, որ Գրենլանդիան ու Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսը կտրելուց հետո նվիրվել էր ապաստան որոնողների խնդիրներին)։

Ես այն ժամանակ աշխարհին էի նայում հնգամյա տղայի ցածրակետից։ Մեծահասակը աչքիս ավելի մեծ էր թվում, քան կար։ Եվ, անշուշտ, ավելի ազդեցիկ, քանի որ պետք է անընդհատ, ենթակայի կեցվածքով, աչքերս վեր բարձրացնեի նրա սանտիմետրանոց և ժամանակավոր հեղինակության դիմաց։ Թերևս այդ էր պատճառը, որ գրասեղանի առջև նստած մարդը ինձ շատ կարևոր անձնավորություն թվաց։ Նրա ձեռքին մի մեծ կնիք կար։ Նա կնիքը պահել էր օդում, անձնագրերի վրա, և ստուգում էր մեր նմանությունը ինքության վկայականների լուսանկարների հետ։

Այդ կնիքից, որ պիտի իջներ մեր թղթերին, կախված էր «մեր մնալու հնարավորությունը»։

Եվ կնիքը իջավ։

Ալքերս հետևեցին վայրէջքին, մինչև որ կնիքը հասավ անձնագրին։ Ոչ մի բան։ Թղթին ոչինչ չտպվեց։ Մարդը բարկացավ։ Եվս մեկ անգամ, երկու անգամ, երեք անգամ խփեց կնիքը։ Զարկերը, ավելի ու ավելի ուժեղանալով, արձագանք էին տալիս գլխիս մեջ, ամեն անգամ ստիպելով, որ թարթեմ աչքերս։ Կնիքի ներկատուփը ցամաք էր։

Դարակի խառնաշփոթի միջից մարդը գտավ մի նոր տուփ։ Այս անգամ անձնագրի վրա հայտնվեց մակագրություն, դա քառանկյունու մեջ ամփոփված մի բառ էր։

Այդ բառը ես կարողացա կարդալ միայն շատ հետո։

ԱՆՀԱՅՐԵՆԻՔ։

Դրսում, կապուտակ երկնքի ֆոնին նկատվում էին վերամբարձ կռունկների ուրվագծերը։ Երկար, որքան աչքդ կտրում էր, ձգվել էին սև պատերով նավանորոգանոցները։ Այդ պատերից այն կողմ եռում էր քաղաքը՝ տրամվայներով, խայտաբղետ ամբոխի ժխորով, շրջիկ վաճառականներով, ձիակառքերով… Այս ամենը առայժմ դեռ մի քիչ Արևելք էր։

Մայրս կանգ առավ երկու շենքերի միջև գտնվող մի ծածուկ անկյունում։ Նրա հագի պարզ զգեստը առջևում կոճկըվում էր նույն կտորից կարված ութ կոճակներով։ Նա արագ շուրջը նայեց, արագ պոկեց ամենացածի կոճակը և մեկնեց հորս։ Իր պատյանից ազատվելով՝ կոճակը փոխվեց ոսկեդրամի։

Մայրիկիս զգեստի ութ կոճակները մեր «վերապրելու ունակության» գինն էին։

Անրի Վերնոյ «Մայրիկ»