Previous Story
«Հայերը շուտով թույլ կտան փորի աղիքները դուրս բերել, քան թե գրպանից այդ գումարը». Ռ. Պատկանյանի նամակը հոգեհարազատ եղբորը
Հոգեհարազատ եղբայր Քանանյան
Անցյալ երկու նամակներս մին-մինի քամակից գրած` կարծեմ որ քեզ փոքր ինչ անհանգստացրած կլինեին ֆլան առաջարկություններիս համար. ես գիտեմ` դու ինձ չէիր մեղադրիլ, այլ կգանգատեիր մեր անձուկ դրությանը վրա, որ մեզ ստիպում է այդպիսի մտածողություններ անել, որոնք փոքր ինչ խլում են մեզանից մեր արժանավորությունը և հպարտությունը. կարծեմ որ չեմ սխալվում: Այդ միտքը ինձ ևս չարչարում էր, բայց երբ որ այն ևս միտք էի անում, որ այդ հնարը մի անգամով կազատե մեզ անընդհատ և հաճախ կրկնվելու խնդիրքներից, կարոտությունից և այլն, և այլն, ես լավ համարեցի ցույց տալ կամ ավել ուղիղ ասել` միտքդ բերել առաջիկա նամակումս մեր կարիքը. մի անգամ էլ մտնել ցխի մեջ և իսկույն и навек լվացվել ազնվության ավազանի մեջ. թե չէ` ինքդ ասա ո՞ւր պիտի տանե մեզ մեր անվերջ աղքատությունը և ուրիշից ակնկալությունը:Ասել չուզե` որ մեր առաջարկությունը ու մտադրությունը վերին աստիճանի համարձակ և այլոց համար անհնարին բան է. 650 մանեթը մի այնպիսի գումար է հայերու համար, որ նոքա շուտով թույլ կտան փորի աղիքները դուրս բերել, քան թե գրպանից այդ գումարը. թե՛և ամեն մինը նոցանից կյանքերումը 10 անգամ այդպիսի փողեր սպառել է պես պես շռայլ և զզվելի գործերու համար: Թեպետև մեր ուխտի ձեռնարկությունը, նորա ակներև պտուղը և օգուտը նոքա քաջ ճանաչում լինին. պարզապես ասելով` հայը սիրում է լավ գործ, լավ աշխատանք, լավ պատմություններ, անցքեր, անուշ խոսքեր, только чтобы даром. Էլ նա չի՛հարցնում և չի ուզում իմանալ` ինչ հնարով պիտի կատարվին այդ բարի բաները. նա կարծում է, եթե դաշտը բսցնում է առանց մարդու աշխատանքին խոտ, ծաղիկ, սունկ և այլն, ուրեմն` նույն կերպով էլ պիտի գրվեն նորա համար լավ գրքեր. պիտի տպվեն, և մեր պատվելի հայը միայն պիտ կռանա, որ հավաքե ցանկացածը: Երբ որ ես այսպես եմ մտածում` շատ ուրիշ ներհակով մտքեր ևս գալիս են վրաս: Արդյոք ծիծաղելի չէ՞ մեր ձեռնարկությունը, արդյոք վաղ չե՞նք սկսել, արդյոք ծուռ չե՞նք բռնել մերճանապարհը, արդյոք սխալ չե՞նք հասկացել ազգի ոգին և նորա կարիքը, եթե այսպես է` ուրեմն մեր բոլոր ճիգը ունայն է: Իհարկե` մենք ունինք մի քանի կարեկից բարեկամներ, որոնք մեզ օգնում են, խրախուսում են. բայց ա՞յդ է արդյոք մեր խնդրածը. նոքա ընտրյալքն են. նոքա ազգի урод-ներն են. այնինչ մեր միակ իղձը և ազգի, populus-ի օրգանը լինել, նորամեն սիրվել, նորա բարեկամը լինել, նորա մտքին առաջնորդը լինել, և ի՞նչ. լինո՞ւմ ենք արդյոք, կլինե՞նք արդյոք, կա՞ արդյոք հույս լինելու. ոչ և ոչպատասխանում է անդադար ներքին ձայնը. ինչո՞ւ ոչ. ահա՛ ինչու: Ազգը մեզ կսիրեր, եթե տեսներ մեր գործը համաձայն մեր խոսքին և խոստմունքին և այն ակնկալությունը, որ նա կարող է ունենալ և պիտի ունենա տեսնելով մեր գիտեցածը և գործ կատարելու եռանդը. մեկ խոսք` եթե նա վստահ էր, որ մենք ամենևին վայրահաչ և շառլատան մարդիկ չենք, որոնք այսօրվա օրս լցված են ամեն տեղ և իրանց ցնորական խոսքերով զզվացրել են ամենին. մեր տարաբախտությունը այն է, որ մենք ունինք что то общое այն անպիտաններու հետ. և հայք չեն կարողանում մեր և նոցա մեջ разительнныя черты գտնել. մեր գործը մեր աչքում վեհ է, ազնիվ է, մեծ օգուտներ պիտի բերե` նոցա համար երեխայական է, шуточный է. ինչո՞ւ, էնդուր, որ նոքա գիտեն մեր գործի ո՞ր աղբյուրից դուրս գալը: Բայց այդպես մենք չի կարողացանք սկսել մեր գործը, որովհետև հենց էն գլխից աղքատ էինք և կարոտ էինք կողմնակի նպատակներու: Մենք ստիպված էինք մեր բոլոր գաղտնիքը, միտքերը, քամակի pensée-ները հայտնել մի քանի կոպեկի համար, որ մեր գործը հասկանալով մեզ օգնեն. բայց մենք սխալվում էինք: Մեզ չէին օգնում, այլողորմություն էին անում, ինչպես որ աղքատը ստիպված է յուր փորը լցնելու համար մի ըստ միոջե հայտնել հարուստին` որքանի օր է բերանը բան չի դրել և հարուստը խղճալով նորա զզվելի դրությունը, քամահրանքով ձգում է մի կտոր հաց, այդպես և մեր երեսին ձգեցին մի քանի կոպեկ, на возьми только отвяжись со своей млой физиономией! Մենք մեր կերպ էինք հասկանում ևթարգմանում նոցա եղեռնական (злодейский) ազգասիրությունը (?!): Ի՞նչ դուրս եկավ մեր գործից — զզվանք և հուսահատություն. բայց ա՞յս պիտի լիներ մեր մտաց և ինչպիսի ազնիվ մտաց պտուղը: Ես քեզ շատ անգամ խնդրեցի` во чтобыни стало անկախ դավանանք. դու հասկացար գուցե իմ միտքս, բայց աղբյուրը ցույց չի տվիր. մենք ոչինչ նորոգություն չէինք անում մեր զզվելի դրությանը, միայն թե զանազան ձևեր էինք տալիս մեր մուրացկանությանը. խնդիրքով ստորագրություն էինք անում. խնդիրքով գիրք էինք ծախում, խնդիրքով գիրք էինք ցրում, խնդիրքով մեր քրտնաջան վաստակի չնչին վարձն էինք ստանում. մենք մեր символ-ը ընտրել էինք ազնվությունը, բայց իրոք մեր символ-ը ցածություն էր: Ով որ մեզ չի պատահեր` մենք նորան մեծ նշանակություն էինք տալի և ազգասիրության ամեն պայմանները մեկնում էինք, ինչու, որ 20 կոպեկ տա և առնու միհատ Գամառ: Հասկանո՞ւմ ես դու` ինչ ուզում եմ ասել: Մենք մինչև այժմ խիստ ծուռ ճամփայով ենք հառաջ գնում թեև մերարածը մեր պարագաներով ոչ ոք չէր կարող անել. այդ էլ շատ է, ինչ որ մենք ասինք իմ գլուխս եմ տալի, որ թե Նազարյանցը, որի սխրագործությունը կախարդել է քեզ, ձեռնարկեր մեր հնարներով` չէ թե տպարան ուեենալ, մի թերթ բան չէր կարող տպել: Բայց մենք մի թերթից ավել բան տպեցինք, բայց այդ չի պիտի մեզ խաբե, այդ չի տանիլ մեզ մեր նպատակին… այդ կերպիշարժմունքը մեծ ճիգն է պահանջում, որին շատ չի դիմանալ նաև հանճարի զորությունը: Այժմ հասել է այն ժամանակը, որ մենք պիտի ահագին кризис տանք մեր գործին. պիտի ձեռնարկենք կտրական, վճռական և օրհասական նորոգություն, революция մերգործումը և մտածողությունումը. ժամանակը հասել է. иль пан, иль пропал. միջին ճանապարհը զզվելի է արդեն, գոնե մեզ նման եռանդոտների համար: Մեզ պետք է տպարան. մեզ պետք է մեծ գումար` 650 մանեթ խիստ սակավից. եթե գտանք այդ գումարը— լավ, բայց եթե չի գտանք` ես կգտնեմ, ինչպես որ գտա տառերը: Բայց այդ այնպիսի лото է, ուր 100 բիլեթից 70 пропал են, և 30пан: Այդ դեռ մեծ բան չէ. մենք պիտի տպենք այնպիսի գիրք, որի վրա պիտի ցույց տանք как на капитальный труд: Ուրեմն եսկտպեմ բառարան, որի տիպը միայն կարժե 2000 մանեթ. եթե այս երկու գործը հաջողի` մենք կարող ենք դուրս գալ այն երեխայական կարգից, ուր մեզ դրել են ազգի տգետությունը, նորա նախապաշարմունքը, մեր երեխայական միամտությունը ևմի քանիսի նախանձը: Եթե հավանում ես առաջարկությունս, և եթե խոստանում ես ամեն հնար ի գործ դնել օգնելու լավ. թե չէ`ես միայն հանձն կառնում այդ ահագին բեռը վրաս, որին կամ տեղ կհասցնեմ, կամ կընկնեմ, կկորչեմ նորա ծանրությանը ներքո. բարեկամությունը նեղ դրության մեջ է ճանաչվում:
Ռաֆայել Պատկանյան «Հոդվածներ, Հուշեր, Ճառեր և նամակներ»
