ԱՊԱԳԱՅԻ ՆԺՈՒՅԳԸ

Օրն սկսվում էր արևագալից առաջ, բացվող դարպասներով երթևեկող մարդկանց բազմությունից պատռվող ադամամութի ներկայությամբ: Գիշերն անքուն անցկացրած հսկիչ- ժամապահը բացում- փակում էր իր աչքերի դարպասները ևս: Նույն շարժման ամենօրյա կրկնությունը ծնվել էր սայլապատի. հոգնած քշում էր սայլը և ակամա լսում մաշված ու չյուղված անիվների միալար ճռռոց` մաշված ու ժանգակալած սռնակալին: Այդպես ճռնչոցով բացում- փակում էր ժամապահին իր աչքերի դարպասները ևս, և դա նշանակում էր` օր է բացվում քաղաքի վրա:

Մեծազարմ իշխանավորների, բարձրաստիճան զինվորակաների, հարուստ վաճառականների առջև Անիի Ավագ դուռը բաց էր գիշեր ու զոր, ժամ ու պատարագ չկար, գալիս, անցնում էին առանց երկար-բարակ գլխացավանքի, և ժամապահը, հլու ժպիտը դեմքին, ճանապարհ էր տալիս` ակնկալելով դրամ և ընծա: Այդ նույնը, մյուս դռան մոտ, ուր հասարակ մարդկանց բազմությունն էր, խիստ էր, չներող, դեմքին դաժան արտահայտությամբ և հաճախ էր գործի գցում ծանր մահակը: Հազարավոր ցանկացողներից ոչ բոլորը կարող էին Անի ընկնել: Անհրաժեշտ էր ճանապարհներին ցրված մաքսատների, զինվորական կենտրոնների կնիքներով վավերացված արտոնագիր: Դժվարությունն ստեղծվել էր խառը և անազատ ժամանակին համապատասխան: Բայց և այնպես պարսպի կամարների տակով սահում էին բեռնաբարձ սայլեր, ուղտերի քարավաններ, ծանր խուրջինների տակ տքացող ավանակներ, և սրանց հետ՝ ինչք ու ունեցվածքի տերերը` շինականներ, արհեստավորներ, նաև մարդիկ, որ գալիս էին բախտ որոնելու, աշխատանք գտնելու, առ ու վաճառքի:

Փալիկ գրիչը նստել է մի քարի, կամրջից հեռու չէ, քարքարոտ բարձունքից նայում է և կրկնակի պարիսպներին, և մեծ ու փոքր տներին, և տաճարներին՝` երկնասույզ գմբեթներով ու խաչերով, և ժապավենի պես ագուցված փողոցներին, և միմյանց հրմշտող բազմությանը: Այդպես թեթև է ու հանգիստ: Չի ուզում խառնվել հրմշտոցին ու աղմուկ- աղաղակին, Անի չի ընկնի, ոչ էլ ծանոթ-բարեկամ: Իրենը դրսից հիանալն է: Նստել է քարին, և խոնջացած իրանը, հոգնած ոտքերը, ճամփորդական մաշված ձեռնափայտը տվել է արեգակին ` արևկողի: Այցելուներից ոչ ոք չգիտի. այդ անտարբեր, եռուզեռին չխառնվող մարդը բոլորից շուտ է քաղաք մտել, դարպասը բացելու ժամանակ : Ճանապարհորդողը մտածումն է, սեփական ստվերի պես առաջ է ընկել իրենից, իջել լանջն ի վար, կամուրջ գցելով անցել Ախուրյանը և շարժական սանդուղք դարձել կրկնակի պարիսպների վրա: Նրան մնում է, ի՞նչ է մնում, հայացք գցել մտածումների ետևից: Դա հեշտ է, հոգնած ու ուժասպառ ոտքերի գործ չէ, ոչ էլ մաշված ձեռնափայտին հենվելու գործ: Փալիկինը մտածումի հետ հայացքով ճամփորդելն է և նա դա կարող է անել : … Գնում է Անիի Վերին փողոցով, ուր դեռ անցորդ չկար, և չափում է ժապավենի պես առջևը փռված քնկոտ ու անլվա լռությունը: Ոտնաձայնը ճեղքում է լռությունը, կտրում ժապավենը, և նա քայլում է գույնզգույն կտորտանքների վրայով, ինչպես պատերազմից հաղթանակով վերադարձող թագավորը` ոտքերի տակ փռված գորգերի վրայով: Արթնացնում է քնած բնակիչներին: Այդ ամենից արթնանում է նաև ինքը, լվացվում Անիով, ինչպես անուշահոտ ձիթայուղով օծվում են հիվանդները: Մաշկը, թուխ- ցորենագույն, նմանվում է փողոցի ջանասիրաբար լվացված սալահատիկին:

«Ի՞նչ է պակասում, Փալիկ գրիչ,- ասաց ինքնիրեն,- վերցրու մի կապ մագաղաթ, մելան և գրիչ, նստիր բարձունքին և գրիր հիշատակարանդ` անուն առ անուն մտաբերելով մանրամասները»: