Previous Story
« Մենք համբերությամբ նորից սպասեցինք՝ լուռ, ընկճված այդ անհողդողդ բթության ցեմենտե պատի առջև». Անրի Վերնոյ
Posted On 27 Մրտ 2014
Comment: 0
Աննա մորաքույրը ներկայացրեց իր գլուխգործոցը։ Ալյումինե ձվաձև սինիի կենտրոնում տեղ էր գրավել ոչխարի ազդրը՝ շրջապատված պոմիդորի, դդմիկի, կարտոֆիլի շերտերով, որոնց վրա կարագի փոքրիկ կտորներ էին դրված։ Այս զարդարուն ցուցադրությունը գոռոզ տեսք ուներ և նշանավորում էր մեր առաջին ախորժագրգիռ ընթրիքը Ֆրանսիայում։
– Աննա,- ասաց հայրս,- կարտոֆիլդ շատ բարակ է կտրտված։ Մինչև միսը եփվի, կարտոֆիլդ կայրվի, կդառնա չիպս։
Մորաքույրը պատասխանեց, թե վզին սանտիմետր չի գցել, որ կարտոֆիլը չափի, հետո կտրտի և եթե ցանկանում ենք…
Մեր քրքիջը միանգամից վերջ տվեց նրա բարկությանը։ Գլխի ընկավ, որ նորից ընկել է հորս թակարդը։ Հայրս հաճույք էր ստանում՝ ծաղրելով լավ խոհարարի նրա համբավը։
Մորաքույրս չքացավ խոհանոց տանող միջանցքում, բայց անմիջապես ետ եկավ սինին ձեռքին։
– Դիմացի վարձակալները ճաշում էին գազօջախի մոտ։ Չուզեցի խանգարել։
Այնինչ, որոշակի համաձայնության էինք եկել, որ կերակուր եփելիս պետք է խոհանոցից օգտվեինք հերթով, ապա պետք է կերակուրը տանեինք մեր սենյակները։ Բայց մեր հարկի միակ վարձակալները՝ մարդ ու կին և իրենց փոքրիկ տղան, դեռևս մեր գալուց առաջ սովորույթ էին դարձրել ճաշել խոհանոցում և միտք չունեին փոխելու այդ սովորույթը։ Այդպիսով ձեռք էին բերել մի սենյակ ևս հատուկ օգտագործման համար։
Երկու անգամ, նախ Գայանեն, հետո Աննան, ամոթխած, ժպիտով բացեցին խոհանոցի դուռը՝ իրենց սինին ձեռքին, բայց նրանք կպել էին աթոռներին, արմունկները հենել սեղանին, որ պատնեշի նման ցցված էր գազօջախի առջև, և տեղից չէին շարժվում։ Իրենց ճաշը վերջացրել էին վաղուց, և տղամարդը գրգռիչ անտարբերությամբ սիգարետի ծուխը լայն օղակներով փչում էր առաստաղն ի վեր։
Մենք համբերությամբ նորից սպասեցինք՝ լուռ, ընկճված այդ անհողդողդ բթության ցեմենտե պատի առջև, որի վրա ոչ ոք չի կարող հարձակվել առանց ջարդ ու փշուր լինելու։ Հայրս մի վերջին փորձ արեց։
Այս քաղաքը ոտք դնելու պահից մայրս մեզ սովորեցրել էր երեք արտահայտություն. «s’il vous plaît», «pardon», «merci beaucoup»։ Հայրս շուտասելուկի նման միանգամից արտասանեց այդ երեք արտահայտությունը և ձեռքի սինին մեկնեց գազօջախի կողմը։
Հորս շարժումն այնպիսի անմարդկային ոռնոց առաջացրեց, որ ես ահից քարացա։ Այդ սոսկալի լսողական զգացողության արձագանքը, երեսուն տարի հետո, եկավ հասավ ինձ Կալիֆոռնիայի Սան Դիեգո քաղաքում։ Այդտեղի կենդանաբանական այգում ցույց տվեցին մի ալուաթ՝ կարմիր կապիկ, որն ապրում է հարավային Ամերիկայի անտառներում և կոչվում է նաև «ոռնացող կապիկ»։ Կապիկի այդ տեսակը կոկորդում ունի ոսկրոտ մի թմբուկ, որի գոգավորությունը ուժեղացնում է ձայնը։ Դա մանկության օրերին լսած այն ոռնացող մարդու ձայնն էր։ Զգալով իր չափազանցված վայրենի զայրույթը, մարդը բռունցքով հարվածներ էր տեղում սեղանին, և որպեսզի շեշտեր իր խոսքի խանգարումը և ավելի համոզիչ թվար, նա ձայնը գլուխն էր գցել, մեկ ուժեղացնում էր, մեկ բազմապատկում, մեկ ցածրացնում։
Բաց դռնից տեսնում էի հայրիկիս խոհանոցում կանգնած, սինին զույգ ձեռքով բռնած։ Նա անզորությունից օրորեց, օրորեց գլուխը, ապա վերադարձավ մեր սենյակը։
Ի վերջո համոզվելով, որ մենք բռունցքի չենք դիմի, մարդը դուրս եկավ սանդղահարթակ։ Նա կլիներ երեսուն տարեկան, ճաղատ, դուրս պրծած աչքերով, փոքրակազմ, գիրուկ, պիժամայի վարտիքի վրայից բրդյա շապիկ էր հագել։ Նա շարունակեց բղավել ինչ-որ խոսքեր, որոնք ոչ մի իմաստ չունեին մեզ համար։ Սակայն հատակին ուղղված ցուցամատը, որ հետո ուղղվեց աստիճաններին, մեզ պարզորոշ հասկացնել տվեց, թե ինքը գտնվում է իր երկրււմ՝ Ֆրանսիայում, և եթե մենք գոհ չենք, կարող ենք… և այլն։ Այս վերջին տեսարանի վրա մեր դուռը ծածկվեց։
Հայրս, իր սովորության համաձայն, այդ երեկո նույնպես խնայեց մեզ, խոսքեր չասաց իր խորտակված պատրանքների մասին, խոսքեր, որ խառնվում են կարոտին և բաց են անում զսպված արտասուքի դռները, խոսքեր, որոնք լաց են լինում, լաց, որ խոսում է, անհանգստացնում, բզկտում, ապա լքում քեզ, ինչպես թռչունի խրտվիլակի։
Այդ թմրեցնող, քիչ-քիչ դեպի վհատություն տանող խոսքերի փոխարեն հայրս սիրում էր ասել ապրեցնող բաներ։
Նա որոշեց վաղնևեթ գնել նավթի վառարան, կողքին հարմարեցված փոքրիկ օդամուղով, որն օգտագործվում է առաջին բոցերը բորբոքելու համար, ապա հարկավոր էր գնել փայտե սեղան, որը կդրվեր լվացարանի մոտ, և մի թարեք, որը կդրվեր անկյունում։ Այդ ամենը կանջատվեր միջնորմով և մեզ կապահովեր անկախ խոհանոց։
Այդպիսով Ֆրանսիան կմնար իր ծղրտան աքլորին, որ հույսերի այդ երկիրը սահմանափակում էր զավթված խոհանոցով։
Մայրս համրեց մոտը մնացած թղթադրամների բարակ կապը և թաքուն մի կոճակ պոկեց զգեստից։
Երթ մարդ քաղցած է լինում ծայրահեղ չքավորությունից, դա ողբերգական վիճակ է, որի պատճառը հարաբերելով արդյունքի հետ, ունենում է որոշ արդարացում։ Բայց այս սենյակում, երբ բավական է սեղմես մի կոճակ, որ լույս լինի, չորս մեծ մարդ և մի մատ երեխա շվարել մնացել էին ախորժագրգիռ սինիի մոտ, որին ընդամենը մի քիչ կրակ էր հարկավոր ուտելիք դառնալու համար։
Մենք այլևս մեր ընթրիքի տերը չէինք, այլ կրակ մուրացողներ էինք։
– Պարոն, մի քիչ կրակ չէի՞ք ունենա, կամ՝ մի փոքրիկ ջեռոց։
Եվ բարձրյալին հուզելու համար կարող էինք ավելացնել. «Աստված կհատուցի ձեզ»։
Բայց բարձրյալը իբրև կրակի փոխհատուցում կարող էր նրանց ուղարկել գրողի ծոցը կամ իր դժոխքը, որտեղ ավելի շատ կրակ կար։
Բոցկլտացող կրակ և ջեռոցով փուռ։ Միտքը ծագեց անակնկալ. հացի փուռը։ Խանութը մեր տանը շատ մոտ էր։ Գիշեր էր արդեն, երբ սինին ձեռքներիս մոտեցանք փռին. կրպակի պատուհանի երկաթյա փեղկն իջեցված էր։ Մայթի վրա ընկած էր քառանկյուն լույս, որ գալիս էր գետնին հավասար մի երդիկից։
Կռացա նայեցի վերից վար և տեսա ոտքից գլուխ սպիտակ հագած մի մարդու, որ խմորեղենի մեծ սինիները հրում էր փռի մեջ։ Ես նշանացի կանչեցի հորս։ Գլուխ գլխի տված ներս էինք նայում։ Աչքներիս առջև միևնույն տեսարանն էր՝ փուռը և սպիտակ հագուստով մարդը։
Հայրս գլուխը ներս մտցրեց բացվածքից։
– Pardon, monsieur… pardon…
Մարղը գլուխը բարձրացրեց, մի պահ վարանեց, ապա մի շարժասանդուղք բերեց, հենեց պատին և հայտնվեց մեր դիմաց։
Հայրս մեր սինին դրեց երդիկի եզրին․
– S’il vous plaît… merci beaucoup.
Գետնին չոքած սպասում էինք նրա որոշմանը։
Արդյոք մեր ակամա բարեպաշտ կեցվածքն էր պատճառը, թե նախապես հայտնված շնորհակալությունը չմատուցված ծառայության համար, թե պարզապես ճանաչեց մեզ (այդ առավոտ մի քանի նշանացի շարժումներով մի կիլո հաց էինք գնել իրենից), մարդը ժպտաց։ Մատնացույց արեց աջ կողմի առաջին դուռը, ապա միջանցքը, սինին վերցրեց և սպասելու նշան արեց։ Ես մի քանի քայլ ետ գնացի։ Հաստատ գիտեի, որ եթե գլուխս բարձրացնեմ, վերևի փոքրիկ պատշգամբում կտեսնեմ իմ երեք մայրերի ներքև հակված, մտահոգ հայացքները։ Իսկապես այնտեղ էին։ Ուրախ, հուսադրող, ձեռքով արեցի նրանց և գնացի հորս հետևից։
Կարճ էր մեր ճամփան չորրորդ հարկից մինչև հացթուխի գետնահարկը, բայց մենք հեռացել էինք թշնամական Ֆրանսիայից և ոտք էինք դրել ավելի սրտալի Ֆրանսիա։
Կառավարական մեծ շենքերի վրա փորագրված նշանաբանը մեզ տվել էր ապրելու ազատություն։ Եղբայրության և հավասարության փոխարեն, որ ավելի հեշտ էր հայտարարել, քան իրագործել, մեզ լիուլի կբավարարեր մի քիչ բարեկամությունը։
Այդ մի քիչ բարեկամությունը մենք այդ երեկո գտել էինք հացթուխի փռում։
Երբ հացթուխը բացեց փռի դռնակը, հրաբորբ կրակը լուսավորեց մեզ, և մեր սինին գնաց միանալու թխվածքներին հազարաթերթիկներին, էկլերներին, խնձորով տորթերին։
Հացթուխի ֆրանսերենը ինձ շատ դուր եկավ։ Ես նրա ասածներից ավելի չէի հասկանում, քան մեր ղժղժան հարևանի և մեր գնդլիկ տանտիրուհու ասածներից, բայց մեր հացթուխը կարծես երգում էր իր լեզուն։ Նրա խոսքի ընթացքի մեջ կարծես «Մարսելյեզից» ինչ-որ բան կար, որ սքանչելիորեն ձգվում էր ճամփաների վրա։ Այն ճամփաների վրա, որտեղ ես հետագայում հանդիպեցի Միստրալին, Դոդեին, Պանյոլին, Ժիոնոյին և նրանց ամբողջ դյութական Պրովանսին։
Հայրս, որոշ համարձակությամբ, փորձեց բավական դժվարին զրույց, ցանկանալով մեր հացագործին բացատրել արևելյան հազարաթերթիկի՝ փախլավայի, բաղադրությունը, որի միակ ընդհանրությունը ֆրանսիական թխվածքի հետ այն էր, որ ոչ մեկը, ոչ էլ մյուսը հազար թերթիկ չունեին։ Այս որակումի մեջ նույն սխալը կար, ինչ հազարոտանու, հազար շնորհակալության, հազար ներողության և այլնի մեջ։
Անրի Վերնոյ «Մայրիկ»
