ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՋՐՀԵՂԵՂՆԵՐԸ ԵՎ ԱՐԱՐԱՏ ԵՐԿԻՐԸ

Posted On 20 Հնվ 2024

Միջագետքի հնագույն գրավոր աղբյուրներում՝ վիպերգերում (Ատրախասիս, Գիլգամեշ) Մայր Երկրի տիրակալ Էնկի-Հայան մեծ դեր ունենալով մարդու արարման գործում, մշտապես պաշտպանում է նրան, դառնալով մարդկային ցեղի փրկության հովանավորը: Արարված մարդը իր գործունեությամբ զայրացնում է աստվածներին՝ հատկապես Երկնքի տիրակալ Էնլիլին և նա որոշում է ոչնչացնել մարդկանց: Անդրադառնանք այդ վիպերգերին:

Ջրհեղեղի մասին շումերական պոեմի տարբերակը հատնաբերվել է Նիպպուր քաղաքի պեղումների ժամանակ, որը հրատարակվել է 1914 թ: Արձանագրությունը ամբողջական չէ, պահպանված մասը արձանագրության 1/3-րդ մասն է միայն: Հետագա դեպքերի մասին տեղեկանում ենք աքադական գրավոր աղբյուրների միջոցով: Շումերական պահպանված տեքստում պատմվում է, որ արարված մարդկանց տրվել է իմաստնություն (ՄԵ), և հիմնվել է հինգ քաղաք: … Այնուհետև հիշատակվում է աստվածների խորհրդի մասին: Պատմվում է, որ Շուրուպպակ քաղաքի բարեպաշտ թագավոր Զիուսուդրան՝ Երկրի տիրակալ Էնկի աստծո քուրմը, լսում է ինչ-որ մեկի, հավանաբար Էնկիի ուղերձը տաճարի պատին այն մասին, որ աստվածների խորհուրդը երկնքի տիրակալ Էնլիլի պահանջով, որոշել է Մեծ ջրհեղեղի միջոցով վերացնել մարդկային ցեղը …, .(շարունակությունը չկա), այնուհետև գրված է, ջրհեղեղը տևում է յոթ օր ու յոթ գիշեր, որից հետո Զիուսուդրան դուրս է գալիս նավից և եզներ ու ոչխարներ զոհաբերերում աստվածներին, իր փրկության համար: Վիպերգի վերջին հատվածում Զիուսուդրան երեսնիվար երկրպագում է գլխավոր աստված Անուին և Էնլիլին, որոնք խոստանում են կյանքը վերականգնել երկրի վրա: Նրանք նաև Զիուսուդրային, որը աքադերեն թարգմանությամբ նշանակում է Ուտնապիշտի _Երկար կյանք գտած|, անմահություն են շնորհում և բնակեցնում Դիլմուն երկրում, որտեղից ծագում է արևը: Միջագետքի համար արևը ծագում էր Մասու-Մաշու (Սիս-Մասիս) լեռներից՝ Արարատ երկրից: Որ տեղագրորեն Դիլմուն երկիրը համընկնում է բիբլիական Դրախտի հետ, կասկած չի հարուցում: Այդ մասին շումերագետ Ս. Կրամերը գրում է.. «Կան մի շարք տեղեկություններ այն մասին, որ բիբլիական Դրախտը նույնպես տարածված է եղել Պաղեստինից արևելք՝ Եդեմում, այնտեղ, որտեղից սկիզբ են առնում չորս մեծ գետերը, դրանց թվում՝ Տիգրիսն ու Եփրատը: Ստացվում է, որ դա եղել է նույն և նույն շումերների դրախտը՝ Դիլմուն երկիրը»։ Ըստ շումերների Դիլմուն երկրում ապրել են անմահ աստվածներ և միայն _Երկար կյանք գտած| մեկ մարդու՝ Ուտնապիշտիին՝ է թույլատրվել ապրել աստվածների երկրում:

Շումերական «Էնմերքարը և Արատտայի տիրակալը» վիպերգում ևս վկայություն կա ջրհեղեղի մասին, որի ժամանակ աստվածները, այս դեպքում Հայայի սիրելի, հզոր աստվածուհի Ինաննան, շարունակում են փրկել մարդկանց՝ Արատտայի բնակիչներին: Իսկ վկայությունը այսպիսին է.

572 (մարդկանց ? ), որոնք ջրհեղեղի մեջ էին,

573 այն բանից հետո, երբ ջրհեղեղը փոթորկվում էր,

574 Ինաննան, տիրուհին բոլոր երկրների ,

575 Սիրեցյալը Դումուզիի,

576 Կյանքի ջրով ցողեց,

577 Եվ ամբողջ երկրում (Արատտա) , ծառերը (?) նրա հրամանով աճեցին,

Канева И. Т. , Энмеркар и Верховный Жрец Аратты

Իսկ թե ինչու՞ են աստվածները օգնում Արարատի երկրի՝ Արատտայի մարդկանց, «Էնմերքարը և Արատտայի տիրակալը» վիպերգում տրվում է պատասխանը.

567 Մարդիկ (Արատտայի), գերազանց են այլ մարդկանցից,

568 Մարդիկ, որոնց Դումուզին ընտրել է այլ մարդկանցից,

569 (Մարդիկ), որոնք կատարում են լուսավոր Ինաննայի սուրբ խոսքերը,

«Էնմերքարը և Արատտայի տիրակալը»

567 Люди (Аратты) , отличные от других людей,

568 Люди, которых Думузи отделил от других людей,

569 (люди), которые выполняют слова светлой Инанны,

Канева И. Т. , Энмеркар и Верховный Жрец Аратты, ВДИ, 1964, 4

567 Its (Aratta) people are distinct from other people;

568 They are a nation Dumuzid selected among the other nations,

569 One that firmly establishes the holy word of Inanna!

Herman L.J. Vanstiphout, Enmerkar and the Lord of Aratta,

( Epics of Sumerian kings: Atlanta, 2003)

Այս տողերից մեկ անգամ ևս հայտնի է դառնում, որ Արատտան (Արարատ երկիրը) աստվածնեի կողմից ընտրված մարդկանց երկիր է:

Ինչպես նկատում ենք, ջրհեղեղը տեղի է ունեցել շումերական և մյուս վիպերգերի ստեղծումից առաջ: Իսկ սա նշանակում է, որ շումերական վիպերգերում վկայված «անմահների երկիրը|՝ Արարատ երկիրը (=Արատտա) կար նաև ջրհեղեղից առաջ:

Ջրհեղեղի մասին վկայություն կա նաև սքադական Ատրախասիս վիպերգում, որը հայտնաբերվել է Սիպպար քաղաքի պեղումների ժամանակ: Տեքստը աքադերեն է և թվագրվում է մ.թ.ա. XVII դար ժամանակաշրջանով: Տեքստում պատմվում է, որ ծանր աշխատանքից հոգնած աստվածները որոշում են մարդ ստեղծել, որը կաշխատի իրենց փոխարեն: Աստվածուհի Նինտին կավից ծեփում է 7 տղամարդ և 7 կին: Մի քանի հարյուրամյակ անց նրանց թիվը բազմապատկվում է: Սակայն նրանց բարձրացրած աղմուկը սկսում է խանգարել Էնլիլին: Նամտար աստվածը ժանտախտով փորձում է վերացնել մարդկանց, բայց մարդիկ իմաստուն ու բարեպաշտ Ատրախասիսի (գերազանց իմաստնություն) խորհրդով զոհեր են մատուցում աստվածներին, և ժանտախտի տարածումը կասեցվում է:

Սակայն Էնլիլի հրամանով Ադադը երաշտ է տարածում, բայց մարդիկ Ատրախասիսի խորհրդով Ադադին նվիրված տաճար են կառուցում և երաշտն ավարտվում է: Աստվածների խորհուրդը որոշում է մարդկությանը վերացնել ջրհեղեղով: Բոլոր աստվածները Էնլիլի պահանջով երդվում են, որ չեն օգնելու մարդկությանը:

Սակայն Էան (Էնկի) Ատրախասիսին հայտնում է սպասվող ջրհեղեղի մասին և ավազի վրա գծագրելով նավ, հրամայում է կառուցել նավ և իր հետ նավ բարձրացնել հացահատիկ, կնոջը, ընտանիքը, հարազատներին, աշխատողներին, ինչպես նաև ընտանի և վայրի կենդանիներ…: Ատրախասիսը այդ մասին հայտնում է ավագներին և որոշում են միասին նավ կառուցել: Այնուհետև երբ սկսվում է լիալուսնը, Ատրախասիսը ընտանիքի և մերձավորների հետ բարձրանում է նավ: 7 օր, 7 գիշեր անձրև է տեղում: Սկսվում է ջրհեղեղ: Աստվածուհի Նինտին ողբում է մարդկանց մահն ու ոչնչացումը:

Տեքստի շարունակության մեջ գրված է, որ ջրհեղեղից փրկված Ատրախասիսը զոհեր է մատուցում աստվածներին և գոհունակություն հայտնում իրենց փրկության համար: Էնլիլը իմանալով փրկված մարդկանց մասին, զայրանում է, իսկ Էնկին խոստովանում է. որ ինքն է օգնել նրանց: Աստվածները որոշում են դանդաղեցնել մարդկանց թվի ավելացումը: Աստվածուհի Նինտին միջոցներ է ձեռնարկում մարդկանց աճը դանդաղեցնելու համար (հայտնվում են երեխաներին սպանող դևեր, քրմուհիների որոշ խմբերի արգելվում է երեխաներ ունենալ): Իսկ Ատրախասիսին աստվածները շնորհում են անմահություն, որպեսզի չդրժեն իրենց խոստումը, ոչնչացնել բոլոր մահկանացու մարդկանց:

Շումեր-աքադական _Գիլգամեշ| դյուցազնավեպը ստեղծվել է շումերական ավանդազրույցների հիման վրա: Դյուցազնավեպի առավել ամբողջական տարբերակը հայտնաբերվել է 19-րդ դարի կեսերին Նինվեում կատարված պեղումների ժամանակ: Այդ տեքստը թվագրվում է մ.թ.ա. 7-րդ դարով,, սակայն այն ավելի վաղ՝ մ.թ.ա. 23-22 դարերով թվագրվող ՝ շերտեր ունի:

Դյուցազնավեպի գլխավոր հերոսը Ուրուկի արքա կիսաստված Գիլգամեշն է, որը ընկերանում է վայրի կենդանիների շրջապատում ապրող Էնկիդուի հետ: Նրանք մենամարտում են, այնուհետև ընկերանում և սկսում սխրագործություններ կատարել: Նրանք կռվում են լեռնային մայրիները պաշտպանող Խումբաբայի հետ, այնուհետև՝ցուլի հետ և այլն: Խումբաբայի սպանությունն առաջացնում է աստվածների զայրույթը և Էնկիդուն մահանում է: նկիդուի մահը ցնցում է Գիլգամեշին։ Նա առաջին անգամ հասկանում է, որ մահկանացու է, և գիտակցում է, որ մահը բոլոր մարդկանց ճակատագիրն է։ Սակայն նա չի համակերպվում մահվան գաղափարի հետ և սկսում է դեգերել փնտրելով անմահություն: Իր դեգերումներում Գիլգամեշը անցնում է լեռնանցքներով, հասնում Մաշու (Մասիս) լեռներին, որտեղից ծագում ու մայր է մտնում արևը: Իսկ այդտեղից սկսվող սանդարամետի դարպասները պահպանում են ահարկու տեսք ունեցող մարդակարիճները: Գիլգամեշը նրանց պատմում է, որ իր ընկերոջ մահից սարսափած, գնում է մահին հաղթած Ուտնապիշտիի մոտ, անմահության գաղտնիքն իմանալու համար:

Մարդակարիճը նրան թույլ է տալիս անցնել Մաշու (Մասու) լեռները, բացվում են լեռների դարպասները և թանձր խավարի միջով քայլելով Գիլգամեշը հասնում է հեռվում երևացող լույսին ու կախարդական այգուն: Կախարդական այգու և աստվածների տնտեսուհի Սիդուրին, իմանալով Գիլգամեշի նպատակի մասին, ասում է.

Կյանքը, որ փնտրում ես, չես գտնի դու:

Աստվածները երբ ստեղծում էին մարդուն,-

Նրան մահ սահմանեցին,

Կյանքն իրենց ձեռքում պահեցին:

ՀԱՊ, 1982, էջ 149

Գիլգամեշը իր համառության և կամքի շնորհիվ հանդիպում է անմահություն ստացած Ուտնապիշտիի նավավար Ուրշանաբիին, կառուցում նավակ և նրա ուղեկցությամբ անցնում մահվան ջրերով ու հասնում Ուտնապիշտիին:

Ուտնապիշտին իմանալով Գիլգամեշի գալու նպատակը, հայտնում է, որ խորհուրդ ու պատասխան չունի նրա համար, քանի որ սահմաններ են դրված նրա՝ անկատարի և աստվածների միջև: Գիլգամեշը չի հանգստանում և ասում է.

Նայում եմ ես քեզ , Ուտնապիշտի,

Արտասովոր չեն մարմնիդ չափերը՝ դու այնպիսին ես, ինչպիսին ես եմ,…

Ասա ինձ, ինչպե՞ս դու ողջ մնալով, աստվածների կաճառում կյանք գտար:

ՀԱՊ, էջ 157

Ուտնապիշտին ասում է, որ կպատմի նրան իր անմահության գաղտնիքը: Իսկ նրա պատմությունը այսպիսին է: Աստվածների խորհուրդը մարդկանց թշնամի, երկնքի տիրակալ Էլլիլի (Էն-լիլ=-երկնքի տիրակալ) ցանկությամբ որոշում է ջրհեղեղով վերացնել Եփրատի ափին գտնվող Շուրուպպակ քաղաքի բնակիչներին:: Բոլոր աստվածները, այդ թվում լուսակն Էան (Էնկի, Հայա) երդվում են պահել գաղտնիքը: Սակայն մարդկանց հովանավոր Հայա-Էան գաղտնիքը հայտնում է Ուտնապիշտիին եղեգնատան ու պատի միջոցով, և ասում, որ փրկվելու համար կտուրով ծածկված քառանկյուն նավ կառուցի և :բեռնի նրա վրա ամեն կենդանի բան: Ուտնապիշտին այդպես էլ վարվում է, կառուցում է նավ և պատրաստվում գալիք արհավիրքին: Երբ սկսվում է հորդ անձրև տեղալ, Ուտնապիշտին ընտանիքի, մերձավորների ու ամեն կենդանի էակների հետ բարձրանում է նավ և ձյութում դռները: Անձրևն ու փոթորիկը շարունակվում են և ջրերը սկսում են ծածկել ամեն ինչ երկրի վրա՝ հարթավայրեր, դաշտեր ու լեռներ: Մարդիկ այլևս չեն տեսնում իրար: Նրանք չեն երևում նաև երկնքից: 7 օր, 7 գիշեր անձրև է տեղում: Փոթորկի ու ջրհեղեղի թափից _աստվածները սարսափեցին և բարձրացան, հեռացան Անուի երկինքը|: Աստվածների տիրուհի Իշտարը զղջում է, որ ջրհեղեղով մարդկանց վերացնելու համար տվել է իր համաձայնությունը, իսկ անունակ աստվածները արտասվում են մարդկանց կործանման համար: Ի վերջո յոթերորդ օրը դադարում են անձրևն ու փոթորիկը: Ծովը հանդարտվում է և նավը կանգ է առնում Նիսիր (Նիցիր) լեռան մոտ: Ցամաք գտնելու հույսով Ուտնապիշտին նախ աղավնի, ապա ծիծեռնակ է բաց թողնում, որոնք ետ են գալիս ցամաք չգտնելով: Իսկ բաց թողնված ագռավը նկատելով ջրի իջվածք, ետ չի վերադառնում: Դուրս գալով նավից, Ուտնապիշտին զոհաբերություն է կատարում, այնուհետև՝ խնկարկում, որի բուրմունքը հասնում է աստվածներին և նրանք հավաքվում են զոհաբերողի մոտ: Տեսնելով աստվածների զայրույթը, իսկ այժմ ուրախությունը մարդու փրկության առիթով, Էլլիլը դիպչելով Ուտնապիշտիին և կնոջը, օրհնում ու անմահություն է շնորհում նրանց, բնակեցնելով Համաշխարհային օվկիանոսից սկիզբ առնող Ստորերկրյա գետի գետաբերանի մոտ. այն է Արարատի երկրում:

Այնուհետև Ուտնապիշտին ասում է Գիլգամեշին, որ հանուն նրա աստվածների խորհուրդը կրկին չի հավաքվի և նրան անմահություն չի տրվի, քանի որ աստվածների կաճառում նրա՝ անկատարի համար աթոռ չի նախատեսված: Ուտնապիշտիի կինը, խղճալով Գիլգամեշին, ամուսնուն համոզում է գիտելիքներ տալ նրան ծաղկի գաղտնիքի մասին, որը ձեռք բերելուց հետո, նա միշտ երիտասարդ կմնա: Գիլգամեշին հաջողվում է ծովի խորքերում գտնել ծաղիկը, սակայն օգտվել չի կարողանում, քանի որ այն կուլ է տալիս օձը:

Մ.թ.ա. IV-III դդ. պատմիչ Բերոսոսը իր հայտնի «Բաբելոնիկա» աշխատության մեջ գրում է, որ Աստվածների երկիրը, որտեղ մարդկությունը գտավ իր փրկությունը, Արմենիան է: Բերոսոսն իր աշխատությունը գրել է, օգտվելով տաճարում պահվող սեպագիր գրավոր աղբյուրներից: Բերոսոսի աշխատությունից պահպանվել են հատվածներ Եվսեբիոս Կեսարացու աշխատության մեջ (հայերեն թարգմանվելու շնորհիվ): Աշխատության պահպանված հատվածներում ներկայացվում է Համաշխարհային Ջրհեղեղի միջագետքյան տարբերակներից մեկը, որտեղ ջրհեղեղից փրկված հերոսը հունականացված Քսիսութրոս (Քսիսութր) անունն է կրում: Ըստ Բերոսոսի Կրոնոս աստվածը (կամ տիտանը) Քսիսութրին զգուշացնում է ջրհեղեղի մասին և ասում, որ փրկվելու համար պետք է նավ կառուցի: Իսկ Քսիսութրի հարցին, որտե՞ղ գնալ փրկվելու համար, hնչում է պատասխանը. աստվածների երկիր: Ջրհեղեղից հետո, երբ տապանը կանգ է առնում լեռներում, Քսիսութրը և իր կինը աստվածների կամքով ձեռք են բերում անմահություն և իրավունք ստանում ապրելու աստվածների երկրում, իսկ «նավի մեջ ջրհեղեղից փրկված մարդիկ զոհարանի մոտ երկար սպասեցին Քսիսութրին ու նրա կնոջը, երբ ձայն լսվեց երկնքից.
-Զուր մի որոնիր, իզուր մի կանչիր անունները: Բարեպաշտության համար աստվածները նրանց վերցրին, և նրանք հիմա ապրում են մեզ մոտ:
Եվ մարդիկ հարցրին, թե որ երկրում են իրենք, երկնքից պատասխանեցին.
-Դուք Արմենիայում եք: Գնացեք դեպի հարավ: Հնազանդվեցին հրամանին, զոհեր մատուցեցին աստվածներին և գաղթեցին հարավ՝ Բաբելոն»[1]: Բերոսոսի աշխատությունում ուշադրության արժանի է այն փաստը, որ մյուս փրկված մարդկանց թույլ չի տրվում ապրել աստվածների երկրում՝ Արարատում, այլ հրամայվում է վերադառնալ Բաբելոն: Ինչպես նկատում ենք, ոչ բոլոր մարդկանց էր թույատրվում ապրել աստվածների երկրում` Արարատ երկրում:

Բիբլիան և Արարատի երկիրը: Առաջավոր Ասիայի մ.թ.ա. I-ն հազարամյակի գրավոր աղբյուրները շարունակում են խոսել արարչագործության՝ աշխարհի, աստվածների ու մարդու արարման, ինչպես նաև մարդու ոչ աստվածահաճո գործերի, աստվածների զայրույթի և ջրհեղեղի միջոցով մարդկանց վերացնելու մասին: Այդպիսի գրավոր աղբյուր է Բիբլիան: Արարչագործության մասին Առաջավոր Ասիայում՝ Միջագետքում, նաև Եգիպտոսում (Էխնաթոնի նոր կրոնը) ստեղծված գրավոր աղբյուրները (վիպերգեր, առասպելներ, դիցաբանական զրույցներ) մ.թ.ա. 8–6-րդ դդ. հրեա մարգարեների կողմից հավաքվել ու ներկայացվել է Բիբլիայի Հին Կտակարանում (Նոր Կտակարանը գրվել է մ.թ. 1–2-րդ դդ.): Հին Կտակարանում վկայություններ կան արարչագործության, Երկրային դրախտի, Համաշխարհային ջրհեղեղի, Արարատ երկրի ու մարդկային ցեղի փրկության մասին: Բիբլիայում կրկնվել է շումեր-աքադական գրավոր աղբյուրներից հայտնի ծանոթ պատմությունը: Արարչի կողմից արարված մարդը իր բարքերով (այս անգամ չարության ու նախանձի պատճառով) նորից զայրացնում է Աստծուն և արժանանում ջրհեղեղի միջոցով վերանալու վտանգին: Բայց կա փրկության ուղի: Դա բարությունն ու բարեպաշտությունն է: Եվ մարդկային ցեղի փրկության համար Աստվածը ընտրում է հենց այդպիսի բարեպաշտ մի մարդու՝ Նոյին: Սպասվող ջրհեղեղի մասին Աստծո կողմից զգուշացված Նոյը վարվում է այնպես, ինչպես շումերական Զիուսուդրան և աքադական Ուտնապիշտին էին վարվել: Կառուցում է տապան և ընտանիքի ու երկրի վրա եղած բոլոր տեսակի կենդանիների հետ (զույգերով) տեղավորվում այնտեղ: 40 օր ու 40 գիշեր անձրև է գալիս: Ամեն ինչ ծածկվում է ջրով: 40 օր ջրերի վրա տարուբերվելուց հետո տապանը կանգ է առնում Արարատի լեռներում: Այնուհետև դադարում է անձրևը, ջրերը հետ են քաշվում, և Նոյը դուրս է գալիս տապանից ու զոհաբերություն անում Աստծուն իր փրկության համար: Ջրհեղեղից հետո Արարատի լեռներում հաստատվում է նաև Աստծո ու մարդու Հավիտենական ուխտը՝ «արված ՙյավիտենական դարերու համար՚, որի ՙնշանը սա է. աղեղը ամպին մեջ պիտի տեսնուի»[2] (ծիածանը):

Հունական առասպելաբանությունը ունի Համաշխարհային ջրհեղեղի իր տարբերակը, որը մեզ է հասել Հեսիոդոսի «Աշխատանք և օրեր» պոեմի միջոցով: Հունական տարբերակում աստվածները գոռոզության, չարության ու նախանձի պատճառով մարդկանց չորս սերունդ են ոչնչացրել, որոնք ստեղծվել էին ոսկեդարում, արծաթի դարում, պղնձի դարում և երկաթի դարում: Սակայն վերջին՝ երկաթի դարի ջրհեղեղի ժամանակ փրկվել են Պրոմեթևսի որդի Դևկալիոնը և նրա կինը: Հոր խորհրդով Դևկալիոնը պատրաստել է վիթխարի մի արկղ և կնոջ հետ մտել մեջը: Ինն օր ջրերի վրա տարուբերվելուց հետո արկղը կանգ է առել Պառնաս լեռան Նիս (հմմ. Նիսիր) գագաթին: Ավանդությունը այնուհետև պատմում է, որ Զևսի հրամանով մարդկային ցեղը նորից բազմացել է երկրի վրա[3]: Հունական հին մի ավանդազրույց պատմում է, որ Դևկալիոնը և նրա կին Պիրրան ունեցել են Հելլեն ու Անդրոպոմոս զավակներին, որոնցից էլ սերվել են հելլենները (Հելլենից) և հայերը (Անդրոպոմոսից)[4] :

Ամփոփենք: -Զիուսուդրան փրկվելով Ջրհեղեղից, բնակեցվում է Դիլմուն երկրում, որտեղից ծագում է արևը (Հայկական լեռնաշխարհ):

— Արատտայի բնակիչներին Ջրհեղեղի ժամանակ փրկում է աստվածուհի Ինաննան :

— Ուտնապիշտին բնակեցվում է Համաշխարհային օվկիանոսից սկիզբ առնող Ստորերկրյա գետի գետաբերանի մոտ. այն է Արարատի երկրում (Հայկական լեռնաշխարհ):

— Քսիսութրոսը իրավունք է ստանում ապրելու աստվածների երկրում՝ Արմենիայում:

— Նոյը իր փրկությւոնը գտնում է Արարատի լեռներում:

Ինչպես նկատում ենք, Ջրհեղեղից փրկված ու անմահություն ստացած բարեպաշտ մարդիկ իրավունք են ստանում բնակվելու Արատտայում (Արարատ երկիր), Արմենիայում և Արարատի լեռներում (երկրում): Իսկ Դիլմուն երկիրը և Համաշխարհային օվկիանոսից սկիզբ առնող Ստորերկրյա գետի գետաբերանի երկիրը աշխարհագրորեն համապատասխանում է Արարատ երկրին (Հայկական լեռնաշխարհ):

Այսպիսով Միջագետքի հնագույն գրավոր աղբյուրները վկայում են, որ Արարատ երկրում արարված մարդը, հեռանալով նախահայրենիքից ու հաստատվելով այլ տարածքներում, մոռանում է իր նախահայրենիքում՝ Արարատ երկրում (Արատտա) գործող սրբազան ՄԵ-ի օրենքների մասին, և իր չարության ու գոռոզության պատճառով արժանանաում վերանալու վտանգին, սակայն բարեհաճ աստվածների կամքով ի դեմս բարեպաշտ մարդու (մարդկանց) փրկվում է, ապաստանելով լեռնային ԱՐԱՐԱՏ երկրում, այնտեղ, որտեղ արարվել էր:

[1] Եիսեբի Պամփիլեաց Կեսարացիոյ, Ժամանակագրականք, մասն Ա, Վենետիկ, 1818

[2] Ծննդոց, Թ, 8-16

[3] Բարթիկյան Մ., Դիցապաշտ Հելլադան կամ Հելլեն դիք, Աթենք, 1936, էջ 32-36

[4] Հ. Տեր-Մովսիսյան, Պատմութիւն հայոց, Վենետիկ, 1922, էջ 119-120