Previous Story
Անրի Թրուայա. Հանգիստ հաջողություն
Ստորեւ թարգմանաբար ներկայացնում ենք Անրի Թրուայայի հետ Փարիզի «Նուվել դ՚Արմենի» ամսագրի վարած զրույցը՝ տպագրված 1999-ի նոյեմբերին (թիվ 47): Այն, փաստորեն, գրողի վերջին զրույցն է սփյուռքահայ մամուլի հետ: Հարցազրույցը վարել է Արա Թորանյանը, առիթը եղել է Թրուայայի՝ 1999-ի սեպտեմբերին լույս տեսած «Մեծ ընտանիքի մոլեգնությունները» վեպը:
Անրի Թրուայան կարիք չունի ներկայացման: Դարի այս մեծ գրողը, Ֆրանսիական Ակադեմիայի անդամը, Գոնկուր մրցանակի դափնեկիրը, ըստ «Պարի մատչի» վերջերս անցկացրած հարցման՝ ֆրանսիացիների մեջ ամենից շատ պահանջարկ վայելող եւ ընթերցվող հեղինակն է: Մի նորություն, որը չի խախտի գրական հաջողությունների այս հավաքորդի բնական հանդարտությունը, որ երկար տարիներ նրա մեջ պատվաստվել է ընդդեմ սնափառության: Նրա վերջին վեպը՝ «Մեծ ընտանիքի մոլեգնությունները», արդեն իսկ բեսթսելերների շարքում է: Անրի Թրուայան, որը շատ քիչ է հարցազրույց տալիս, բացառություն կատարեց «Նուվել դ՚Արմենիի» համար, որի բաժանորդն է ամսագրի հիմնադրման առաջին իսկ ժամից: Վիթխարի, կորացած կերպարանքով (ասես իր նմանների բարձրությանը հավասարվելու համար) գրողը մեզ սիրալիր ընդունեց իր փարիզյան բնակարանում:
— Դուք հրատարակել եք մի վեպ, որ վերաբերում է 19-րդ դարի վերջին եւ ներկայացնում է մի ընտանիքի պատմությունը, որի ճակատագրի համար վճռորոշ է եղել դրամը: Ինչո՞ւ այս սյուժեն: Ինչպե՞ս առաջացավ այս գաղափարը:
— Ես զավակներիս հետ Լուարեում գտնվող իմ տանն էի: Հորդ անձրեւ էր գալիս: Որդիս եւ հարսս թերթում էին «Իլյուստրասիոն» ամսագրի հին համարները: Մեկ էլ որդիս ասաց, որ ինքը կարդացել է մի զարմանալի դատական գործի մասին, որ ոմն տիկին Լըբոդի հարուցել է իր կրտսեր որդու դեմ: Գործն ինձ այնքան արտառոց թվաց, որ ես որոշեցի այն վեպի վերածել: Գայթակղված, սակայն երկմտանքի մեջ, ես էլ իմ հերթին կարդացի դատական վեճերի հաշվետվությունը եւ պարզեցի, որ իրականում գործ ունենք անսովոր, խճճված հոգեբանական թեմաների հետ: Այնուհետեւ, իմ հայտնագործություններից մղված, ես նոր փաստեր հավաքեցի Լըբոդիների անցյալի վերաբերյալ եւ տեսա, որ այս պատմությունն այնքան հարուստ է նոր զարգացումներով, անսպասելի շրջադարձներով, խենթություններով, որ գնալով արդեն անհամանում էր: Ես որոշեցի այլեւս նոր հայտնագործություններ չանել եւ գոհանալ՝ վերհանելով նրա խորին իմաստը այս բուրժուական սագայի միջից: Լըբոդի ընտանիքի պատմության մեջ ամենից հետաքրքրականն այն ժառանգական մտասեւեռումն է, որ առկա է մոր եւ զավակների մեջ տարբեր առումներով: Թե՛ տիկնոջ, թե՛ զավակների համար այն մի տեսակ անհրաժեշտություն էր՝ վեր բարձրանալու, սեփական կամքն այլոց պարտադրելու, փողի կախարդանքի բոլոր հնարավոր խելացնորությունները իրականացնելու համար: Այդուհանդերձ, այդ փողը մոր՝ Ամիսի Լըբոդիի համար սարսափելի է, քանի որ նրա ամուսինը հարստացել էր սնանկացած ներդնողների հաշվին, 1882-ի Գլխավոր Միության լիակատար սնանկացման ժամանակ: Նա ատում է վատ ճանապարհով ձեռք բերված այդ միլիոները եւ ինքն իրեն պարտադրում է ապրել աղքատության մեջ՝ շարունակելով իր շուրջը բարիք կատարել: Բայց իրականում նման մարդասիրությունը բռնապետական է: Տիկին Լըբոդին սիրում է աղքատությունը եւ ատում աղքատներին: Նա ցանկանում է աղքատներին կրթել՝ նրանց հարմարություններ տրամադրելով: Եվ նրա որդիները շարունակում են այդ խելահեղությունը, գերազանցության եւ գերիշխանության այդ հետապնդումը: Մեկը ցանկանում է երկինքը նվաճել իր օդանավերով, մյուսն իրեն հռչակում է Սահարայի կայսր՝ նախքան ողբերգական վախճան կունենար:
— Ձեր գրքերը շատ են վաճառվում: Ինչպե՞ս եք վերաբերում փողին: Այն գայթակղո՞ւմ է ձեզ: Ազդեցություն ունի՞ ձեր գրելաձեւի վրա:
— Բացարձակապե՛ս: Ի՜նչ սարսափ: Անշուշտ, ես դրամը չեմ ուրանում: Գիտեմ, որ ես շատ հնարավորություններ ունեմ՝ իմ գրչի աշխատանքով ապրելու: Սակայն փողի իշխանությունն ինձ միանգամայն օտար է: Ես անկարող եմ հաշվարկել, կանխատեսել, ես անտեսում եմ այն ամենը, ինչ կապված է գործարար աշխարհի հետ:
— Չե՞ք մտածում արդյոք գրել այս վեպի նման մի գործ՝ ներշնչված որեւէ ժամանակակից անձնավորությունից, օրինակ՝ Բեռնար Տապիից#:*
— Ինձ բավականաչափ ծանոթ չէ Բեռնար Տապիի կյանքը, սակայն եթե նրա կերպարը նաեւ հզոր է, նաեւ՝ առեղծվածային, նաեւ՝ հակասական, ինչպես Լըբոդի ընտանիքի որոշ անդամներինը, ապա ինչո՞ւ՝ ոչ:
— Ձեր վեպերում Դուք մեծ տեղ եք տալիս հոգեբանությանը: Ձեզ հարազա՞տ է արդյոք ֆրոյդիզմը:
— Կարծում եմ, որ վիպասանը չպետք է տուրք տա հոգեվերլուծության բոլոր դրույթներին: Եթե ինձ թույլ տամ ղեկավարվել ֆրոյդիզմով իմ հերոսների գործողությունների մեջ, ապա իմ վեպերը կվերածվեն մի որոշակի ուսմունքի ներկայացման, այդ տեսության թեր եւ դեմ փաստարկների, հոգեբանական տրակտատի հանրության լայն օգտագործման համար, որով ես կկորցնեմ մարդկային ջերմությունը եւ կարժանանամ անողոք վերաբերմունքի: Գիրքս ռիսկի կենթարկվի՝ լինել համադրված, համակարգված: Վիպասանի համար ամենից կարեւորն է՝ թողնել իր կերպարներին ապրել ազատ, թափանցել նրանց մաշկի մեջ, ենթարկվել նրանց ճակատագրին, ասես այն իր սեփականը լինի, եւ բացահայտել այն քայլ առ քայլ:
— Ինչպե՞ս եք վերաբերում ժամանակակից գրականությանը:
— Այն շատ բազմազան է, հետեւաբար՝ շատ աշխույժ: Քանի դեռ մեկը գրում է ըստ իր խառնվածքի եւ ոչ ըստ որեւէ դպրոցի կանոնների, գրականությունը Ֆրանսիայում լավ կընթանա: Ես շարունակում եմ հավատալ, որ վեպում էությունն ավելի կարեւոր է, քան ձեւը: Մեծ վիպասանները նշանավորվել են ոչ այն պատճառով, որ նրանք հայտնաբերել են ոճ, կառուցվածք, բառերը շարադրելու մի անսովոր ձեւ, այլ որովհետեւ նրանք ընթերցողին տվել են մի յուրահատուկ լուսավորում եւ աշխարհին նայելու մի նոր ձեւ:
— Դուք արժանացել եք բազմաթիվ մրցանակների, տարբեր պարգեւների: Ո՞րն է եղել ձեզ համար ամենից ազդեցիկը:
— Դժվար է այս հարցին պատասխանել: Անշուշտ, ես ուրախությունից ցնցված էի, երբ ստացա Գոնկուր մրցանակը 1938-ին: Այն միանգամա՜յն անսպասելի էր: Կարծես զարկեցին գլխիս: Ես վախեցած էի իմ հաջողությունից: Պատկերացրեք, ես 27 տարեկան էի, իմ գրքույկները վաճառվում էին հազիվ երեք կամ չորս հազար օրինակով: Եվ հանկարծ՝ ոսկու հանք, ընթերցողների բազմություն, հոդվածների հեղեղ…
— Գոնկուրից հետո՞ Դուք գրականությունը դարձրիք Ձեր հիմնական զբաղմունքը:
— Ոչ: Ես զգուշանում էի: Համոզված էի, որ Գոնկուրի առաջացրած թոհուբոհից հետո ես նորից կընկնեմ անապատի եւ սկսնակների լռության մեջ: Այդ ժամանակ ես Սենի պրեֆեկտուրայում խմբագիր էի: Ես պետք է եւս մի քանի տարի մնայի: Ես գրականությանը նվիրվեցի միայն այն բանից հետո, երբ հասկացա, որ հասարակությունն ինձ լիովին չի թողնի, եթե ես թողնեմ պրեֆեկտուրան:
— Դուք չեք զբաղվում հասարակական խնդիրներով, սակայն մի քանի տարի առաջ դուք միացաք հայոց ցեղասպանության ճանաչման դիմումի ստորագրություններին: Ինչո՞ւ:
— Քանի որ դա այն հարցն է, որ քաղաքականապես ակտիվություն չի պարտադրում՝ նման քայլ կատարելուն: Ոչ այն պատճառով, որ 1915-ին թուրքերի իրականացրած հայկական ցեղասպանությունը չի ջնջվել մարդկանց հիշողությունից: Ֆրանսիան, որ դատապարտել է ավելի ուշ կատարված ցեղասպանությունները, պետք է համերաշխություն ցույց տա բոլոր նրանց, ովքեր այսօր գնահատական են տալիս թուրքերի արածին, որը պետք է անվանել հանցագործություն ընդդեմ մարդկության:
— Դուք ծնվել եք Մոսկվայում, ձեզ ծագումով ռուս եք համարում: Սակայն, հավատացած եմ, դուք նաեւ հավասարաչափ հայկական ծագում ունեք: Ինչպե՞ս:
— Հայրս, ծնված Արմավիրում, ռուսական Կովկասում, կես չերքեզ էր, կես հայ: Սակայն նրա շրջապատի հայերը հայերեն չեն խոսել: Բոլորը տանը խոսել են չերքեզերեն: Իմ տատիկն էլ չերքեզուհի էր: Երբ հայրս ինը տարեկան էր, նրան ուսանելու են ուղարկել Մոսկվա, որպեսզի նա ռուսերեն սովորի: Նրան հրամայել են ռուսական դպրոցի վկայական ստանալ՝ կյանքում հաջողության հասնելու համար: Մայրս կես ռուս, կես գերմանուհի էր:** Ես մեծացել եմ մի ընտանիքում, որտեղ բոլորը խոսում էին ռուսերեն եւ ոչ ոք՝ հայերեն: Ութ տարեկանում տեղափոխվելով Ֆրանսիա՝ ես անմիջապես ընդունվել եմ ֆրանսիական լիցեյ: Ես աշխարհը բացահայտում էի նախ ռուսերենով, հետո՝ ֆրանսերենով: Ռուսերեն եւ ֆրանսերեն գրքերն են օրորել իմ մանկությունը:
— Ունե՞ք կապեր, ընկերություններ սփյուռքահայերի հետ:
— Այո, իհարկե: Ունեմ մի քանի պատվական ընկերներ: Հատկապես սերտ են կապերս Անրի Վեռնոյի հետ, որի մեծ երկրպագուն եմ: Այնպես որ ամեն ինչ, որ վերաբերում է Հայաստանին, ինձ հուզում է: Լինեն քաղաքական իրադարձությունները՝ իրենց տարբերություներով հանդերձ, թե 1988 թվականի սարսափելի երկրաշարժը#:***
— Ի՞նչ գրական ծրագրեր ունեք:
— Դրանք շատ են եւ բազմազան: Սակայն թերեւս չափազանց վաղ է դրանց մասին խոսելը: Ամեն դեպքում, քանի դեռ ուժ ունեմ իրական եւ հորինված պատմություններ պատմելու՝ չեմ լքի գրասեղանս:
* Բեռնար Տապի — ֆրանսիացի ականավոր քաղաքական գործիչ:
** Սակայն «Իմ այնքան երկար ճանապարհը» գրքում Թրուայան վկայել է, որ մայրը՝ Լիդիա Աբեսոլոմովան, հոր կողմից ունեցել է հայ-վրացական, իսկ մոր կողմից՝ գերմանական ծագում:
*** 1989-ին Փարիզի Շանզ Էլիզեի թատրոնում կայացած Հայաստանի երկրաշարժից տուժած երեխաների հիմնադրամին Անրի Թրուայան աճուրդի է դրել իր թանկարժեք իրերից մի քանիսը:
Նախաբանը, թարգմանությունը ֆրանսերենից եւ ծանոթագրությունները՝ Արծվի Բախչինյանի
«Ազգ» օրաթերթ, 2007 թ.
